AB FONLARI VE ELÇİLİKLERDEN ALINAN MALİ YARDIMLARIN MEDYA VE GAZETECİLİK ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ (1. Bölüm)

GAZETECİLER "PATRON ÖLDÜ YAŞASIN YENİ PATRON MU" DEMELİ

HÜKÜMETE YAKIN MEDYA GÜÇ KAZANDI, İŞSİZLİK ARTTI VE FON GAZETECİLİĞİ BAŞLADI

FONLAMA KONUSUNDA ETİK STANDARTLAR NELER OLMALI? 

GAZETECİLİK SEKTÖRÜNDE KRİZE GÖĞÜS GERMEK İÇİN YENİ FİNANSMAN MODELLERİ VE DENETİMİ TARTIŞMASI

MEDYA OMBUDSMANI, BASIN KONSEYİ BU KONUDA NE DÜŞÜNÜYOR?

AB KOMİSYONU'NUN PROJELERLE İLGİLİ CEZALANDIRMA YAPTIĞI GAZETECİLER GENEL KURULU'NDA PROJEDE GÖREV ALAN GAZETECİLER TARAFINDAN KÜRSÜDE ANLATILDIĞI HALDE BU KONUDA NE YAPILMIŞTIR?

Nevin Bilgin

Gazeteciler Cemiyeti'nin 6 Ekim 2024 günü yapılan Genel Kurulu'nda önemli tartışma konularından birisini de AB ve elçiliklerden sağlanan paralarla yapılan proje ve habercilik konusu oluşturmuştu. Ancak bu fonlardan sağlanan parayla gazetecilik yapmanın etik olup olmadığı değildi tartışma konusu, bu paranın kimlere kullandırıldığı, şeffaf olmadığı, aynı kişilere kullandırıldığı, yüksek meblağlar ile kullandırıldığı idi.

Oysa, sermaye kadar teknolojik, ahlaki boyuttaki değişim ve  dönüşümün gazetecilikte yarattığı etki, gazetecilik etiği, basın ve meslek ilkelerinde de bir değişim ve dönüşüm yaratmış görünüyor. Gazeteciler artık bizzat belli markaların reklamlarını yapabiliyor, yabancı fonlarla haber yapabiliyor.

HÜKÜMETE YAKIN MEDYA GÜÇ KAZANDI, İŞSİZLİK ARTTI

Türkiye'de hükümete yakın medya kuruluşlarının güç kazanması, artan gazeteci işsizliği, medyada dijital dönüşüm nedeniyle çok sayıda gazetenin kapanması, haberciliğin farklı bir boyuta taşınması,  bağımsız gazeteciliğin marjinalleşmesi gibi etkenler de gazetecilerin dış fonlara yönelmesine neden olmuştur. 

AB ve elçilik fonları, bağımsız gazeteciliğin ayakta kalabilmesi için hayati bir kaynak haline gelmiştir. Ancak bu fonların varlığı, gazetecilerin tarafsızlığı konusunda da  tartışmalar yaratmaktadır. 

FİNANSAL BAĞIMSIZLIK ÜTOPYA MI?

Medya, demokrasinin temel taşlarından biridir ve toplumsal farkındalık yaratmada önemli bir rol oynar. Ancak, günümüzde medyanın finansal bağımsızlığı ve tarafsızlığı giderek daha fazla sorgulanmaktadır. Özellikle Avrupa Birliği (AB) fonları ve elçiliklerden alınan mali yardımların, gazetecilik üzerindeki etkisi oldukça tartışmalıdır. 

Bir yandan bu yardımlar, özgür basının desteklenmesi ve medyanın güçlendirilmesi adına önemli bir kaynak olarak görülmektedir; öte yandan, gazetecilerin bağımsızlıklarını ve objektifliklerini tehlikeye atabileceği endişeleri dile getirilmektedir. 

DIŞ FONLARIN MEDYA ÜZERİNDEKİ ROLÜ

AB ve çeşitli ülkelerin elçilikleri, özellikle az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde medya ve gazetecilik projelerine mali destek sağlamaktadır. Bu yardımlar, genellikle demokrasinin güçlendirilmesi, insan haklarının korunması ve ifade özgürlüğünün yaygınlaştırılması gibi amaçlarla verilmektedir. 

Örneğin, Türkiye’de bazı bağımsız medya kuruluşları ve gazetecilik projeleri, AB fonları ya da ABD elçiliği gibi kaynaklardan mali yardım almaktadır. Bu yardımlar, gazetecilerin özgürce çalışabilmeleri için gerekli altyapıyı sağlayarak medya çeşitliliğini desteklemektedir.

MEDYA MANİPÜLE EDİLİR Mİ?

Ancak bu mali yardımların medyayı manipüle edebilme riski de bulunmaktadır. Yardımlar, gazetecilerin bağımsız kararlar almalarını engelleyebilir, çünkü fon sağlayıcıların çıkarları doğrultusunda habercilik yapmaları beklenebilir. 

Gazetecilerin bu tür yardımları alırken tarafsız kalmaları son derece önemlidir, aksi takdirde medya bağımsızlığı zedelenebilir. Örneğin, AB fonlarıyla desteklenen bir medya kuruluşunun, AB'nin dış politikalarına eleştirel yaklaşmakta zorlanabileceği iddiaları vardır.

MEDYA ETİĞİ VE BAĞIMSIZLIK

Medya etiği, gazetecilerin tarafsız, adil ve doğru haber yapmalarını gerektirir. Dış fonlarla çalışan medya kuruluşları, bu etik kuralları nasıl korudukları konusunda sürekli olarak sorgulanmaktadır. Bir medya kuruluşu, fon sağlayıcısının çıkarlarını gözetmek zorunda hissederse, bu durum gazetecilik etiğine aykırı bir davranış sergilemesine neden olabilir. Örneğin, fon sağlayıcı ülkenin çıkarlarına uygun olmayan haberleri görmezden gelme veya olumsuz haberleri hafifletme gibi durumlar ortaya çıkabilir.

ALMANYA'DA DIŞ FON KULLANAN AÇIK BEYAN ETMEK ZORUNDA

Gazetecilerin, fon sağlayıcıların müdahale etmeden bağımsız bir şekilde çalışabilmeleri için açık kurallar ve etik standartlar oluşturulması gerekmektedir. Şeffaflık da bu noktada büyük önem taşır. Medya kuruluşlarının hangi kaynaklardan fon aldığını ve bu fonların nasıl kullanıldığını kamuoyuyla paylaşmaları, güvenilirliklerini artıracaktır. Örneğin, Almanya'da bazı medya kuruluşları, dış fonlar aldıklarında bu bilgiyi açıkça beyan etmekte ve böylece şeffaflık ilkesine bağlılıklarını göstermektedirler.

TÜRKİYE'DE DIŞ FONLARIN ROLÜ, "YABANCI AJAN" SUÇLAMALARI

Türkiye'de medya bağımsızlığı son yıllarda giderek zayıflamaktadır. Özellikle hükümete yakın medya kuruluşlarının güç kazanması ve bağımsız gazeteciliğin marjinalleşmesi, gazetecilerin dış fonlara yönelmesine neden olmuştur. AB ve elçilik fonları, bağımsız gazeteciliğin ayakta kalabilmesi için hayati bir kaynak haline gelmiştir. Ancak bu fonların varlığı, gazetecilerin tarafsızlığı konusunda tartışmalar yaratmaktadır. Türkiye'de dış fonlarla çalışan bazı gazeteciler, hükümet yanlısı medya tarafından "yabancı ajan" olmakla suçlanmakta ve hedef gösterilmektedir.

HÜKÜMET SANSÜRÜNE KARŞI DİRENME İMKANI

Bu tür suçlamalar, gazeteciler üzerinde ciddi bir baskı oluşturarak, özgürce çalışabilmelerini engelleyebilmektedir. Öte yandan, dış fonların sağladığı mali destek, gazetecilerin alternatif medyalarda çalışabilmesine ve hükümetin sansür uygulamalarına karşı direnebilmesine olanak tanımaktadır. 

Araştırmacı gazetecilik projeleri, dış fonlar sayesinde ayakta durabilmekte ve toplumsal sorunları gün yüzüne çıkarabilmektedir. 

DÜNYADA DURUM NEDİR? 

Dış fonların gazetecilik üzerindeki etkileri sadece Türkiye ile sınırlı değildir. Dünya genelinde birçok ülke, dış yardımların medya üzerindeki etkileri konusunda benzer tartışmalar yaşamaktadır. Örneğin, Doğu Avrupa'da bazı ülkelerde AB fonlarıyla desteklenen medya kuruluşları, hükümetin sansür uygulamalarına karşı direnirken, fon sağlayıcı ülkelerin politik çıkarlarını gözetme endişesiyle eleştirilmektedir.

ABD'de ise bazı gazetecilik projeleri, devlet destekli vakıflar ya da elçilikler aracılığıyla finanse edilmekte ve bu durum, bağımsız gazetecilikle ilgili soruları gündeme getirmektedir. Özellikle, ABD'nin dış politikasını eleştiren haberlerin, bu fonlarla çalışan medya organlarında yeterince yer almadığı eleştirileri sıkça dile getirilmektedir. Bu durum, dış fonların gazetecilik üzerindeki etkilerinin ne kadar yaygın ve küresel olduğunu göstermektedir.

ŞEFFAFLIK VE HESAP VERME

Medya bağımsızlığını koruyabilmek için, dış fonlarla çalışan medya kuruluşlarının şeffaflık ve hesap verebilirlik ilkelerine sıkı sıkıya bağlı kalması gerekmektedir. Medya kuruluşları, hangi kaynaklardan fon aldıklarını açıkça belirtmeli ve bu fonların gazetecilik süreçlerini nasıl etkilediği konusunda kamuoyunu bilgilendirmelidir. Ayrıca, dış fonların habercilik üzerindeki etkilerini denetlemek ve gazetecilerin tarafsız kalmalarını sağlamak için bağımsız izleme mekanizmaları oluşturulmalıdır.

ETİK KURALLARIN GÜÇLENDİRİLMESİ

Bu bağlamda, medya kuruluşlarının etik kurallarını güçlendirmeleri ve dış fon sağlayıcıların gazetecilik süreçlerine müdahale etmelerini engelleyen yasal düzenlemeler getirilmesi önemlidir. 

Avrupa’da bazı ülkelerde, medya kuruluşlarının dış fon alırken belirli etik kurallara uymaları zorunlu kılınmıştır ve bu uygulamanın yaygınlaştırılması, medya bağımsızlığı açısından önemlidir.

Dış fonlar, medya kuruluşlarının ayakta kalabilmesi ve bağımsız gazeteciliğin sürdürülebilmesi için hayati bir kaynak olarak görülmektedir. Ancak, bu fonların medyanın tarafsızlığı ve bağımsızlığı üzerindeki etkileri de göz ardı edilmemelidir. Dış fonlarla çalışan gazetecilerin, etik kurallara ve şeffaflık ilkesine bağlı kalmaları, bağımsız haberciliğin geleceği açısından kritik öneme sahiptir. 

Kaynakça: 

https://bianet.org/haber/ab-turkiyesinde-gazetecinin-hak-ve-imkanlari-56375

https://www.aydinlik.com.tr/haber/yurt-disindan-para-almayi-gazetecilere-sorduk-meger-ne-zor-soruymus-252167

https://tgs.org.tr/gazetecilik-etik-ilkeleri/

https://artigercek.com/guncel/fon-kullanan-medya-kuruluslari-tartismasi-kamu-bankalari-da-hukumete-yakin-172171h

https://mediaimpactfunders.org/wp-content/uploads/2024/05/2024_GlobalJournalismFunding-FINAL.pdf

https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/looming-threat-and-possible-solutions-latin-americas-foreign-donor-funded-journalism

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/545

https://www.unesco.org/en/articles/new-financing-models-envisionned-face-crisis-journalism-sector

http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/57943.pdf