EFENDİ-KÖLE DİYALEKTİĞİ 

VE YENİ EFENDİ ALGORİTMALAR MI?

Hegel'e göre, güç dengesizliği içeren her ilişki, zamanla bir "efendi-köle" ilişkisi haline gelir. Bu tür ilişkilerde efendi, güçlü bir figür olarak görünse de aslında kendi rolüne bağımlıdır. Efendi, sürekli güçlü ve kontrol sahibi olma zorunluluğu yüzünden kendi gerçek kimliğinden uzaklaşır ve bu durum özgürlüğünü yitirmesine neden olur. Yani, efendinin otorite rolü aslında onun en büyük hapishanesidir.

Köle ise, çalışarak ve üretim yaparak dünyayı dönüştürür. Bu süreçte kendini geliştirir ve özbilinç kazanır. Hegel'in bu düşüncesi, bireysel ilişkilerden toplum yapısına kadar pek çok alanda derin bir analiz sunar; özgürlük ve kimlik gibi temel kavramları sorgulamamıza olanak tanır.

Nevin BİLGİN

"Efendi-Köle Diyalektiği",  "tez, antitez, sentez" teorileri Alman filozof Georg Wilhelm Friedrich Hegel'e ait. 

Hegel'in temel düşüncelerinden biri, tarih ve toplumun sürekli bir değişim ve gelişim sürecinde olduğudur. Ona göre, bu gelişim, "tez", "antitez" ve "sentez" dediği üç aşamada gerçekleşir. Bu süreç, farklı fikirler arasındaki çatışmaların, daha yüksek bir düzeyde birleşime yol açmasıyla ilerler. Hegel'in felsefesi, insanlık tarihini, bir özgürlük anlayışının giderek geliştiği bir süreç olarak görür.

Hegel'in "Efendi-Köle Diyalektiği"" ise, insanların birbirlerini tanımak ve anlamak için başkalarıyla ilişki kurmaları gerektiğini söyler. Bir gün iki kişi karşılaşır ve birisi "ben daha güçlüyüm" der.  Bu bir mücadeleye dönüşür. Bu mücadelede biri kazanan, diğeri ise kaybeden olur. Kazanan kişi "efendi," kaybeden kişi ise "köle" adını alır.

Başta efendi güçlü görünür, çünkü köle onun için çalışır. Ancak köle, çalışarak ve üretim yaparak kendini geliştirir ve hayatı anlamaya başlar. Bu da kölenin aslında daha güçlü bir ruhsal gelişim yaşamasına neden olur. Zamanla efendi, köleye  bağımlı hale gelir, çünkü köle sayesinde dünyayı deneyimler.

Efendi ve köle arasındaki ilişki, sadece bir güç dengesi değil, aynı zamanda özbilinç gelişimi açısından da kritik bir süreçtir.

Hegel'in en önemli eserlerinden biri olan Tinin Görüngübilimi'nde, efendi-köle diyalektiği anlatılmakta. Efendi, köleyi kendi arzularını tatmin etmek için bir araç olarak görürken, köle efendinin isteklerini yerine getirerek hayatta kalmayı seçer. Ancak, köle çalışarak ve üretim yaparak dünyayı dönüştürür ve bu süreçte kendi özbilincini geliştirir. Bu durum, kölenin efendiden daha güçlü bir özbilince sahip olmasına yol açabilir.

                 Fotoğraf: Vikipedi Hegel

İki Tarafın da Hayatta Kalması Gerekir

Mutlak bilgiye ulaşan bilincin öyküsünü anlatan Hegel, bilincin ilerleyiş biçiminin diyalektik bir süreç olduğunu vurgulamaktadır. Özbilinç, kendinde ve kendisi için var olmak amacıyla başka bir özbilinç ile çatışmaya girmektedir. Bu çatışma aynı zamanda bilinip-tanınma isteğinden doğmuş olan mücadeleyi ifade eder. Saf, kendinde varlık olduğunu ispatlamaya çalışan özbilinç için bu mücadele bir ölüm kalım savaşına dönüşmektedir. Ancak bir tarafın özbilinç olabilmesi, iki tarafın da hayatta kalmasına bağlıdır. Taraflardan birinin ölmesi demek, hayatta kalan kişinin yalnızca tanınıp-bilinen biri olarak kalmasını sağlar ki bu durumda Hegel’e göre insansal bir varlığa dönüşülmüş olmaz.

Taraflardan saf özbilinç efendiyi, bir başka bilinç için varlığını sürdürecek olan bilinç ise köleyi ifade etmektedir.

Freud’un Perspektifinden Efendi-Köle Diyalektiği

Köle-efendi diyalektiği bireylerin içsel dünyasında da varlığını sürdüren bir yapı olarak görülebilir. Psikiyatrist Sigmund Freud’un bakış açısına göre, köle ve efendi arasındaki ilişki, iki farklı ruhsal örgütlenme biçimini temsil eder. Freud’un ego ve süperego kavramları bu bağlamda önemli bir rol oynar. Ego-ideal, kölelik ve efendiliğin yalnızca istekler ve dürtülerle değil, bu istek ve dürtüleri nasıl bastırdığı veya yönlendirdiği ile açıklanabileceğini anlatmaktadır. 

Günümüzde Algoritmaların Efendiliği

Sanayi devrimi, sömürgecilik, işçi-işveren ilişkileri ve günümüzde yapay zeka ve dijital platformlar üzerinden yeniden yorumlanan bu diyalektik, gücün sürekli el değiştirdiğini ve her dönemde yeni efendilerin ve kölelerin ortaya çıktığını göstermektedir. 

Hegel’in diyalektiğini günümüz dünyasında yeniden yorumladığımızda, dijital çağın yeni "efendileri" olarak algoritmaların yükselişini görmek mümkündür. 

Yapay zeka, büyük veri ve makine öğrenmesi gibi teknolojiler, insanların günlük hayatını yönlendiren ve kararlarını etkileyen bir güç haline gelmiştir. 

Bu noktada, bireyler "köle" konumuna düşerken, algoritmalar "efendi" olarak şekillenmektedir.

Hegel’in teorisinde olduğu gibi, köle olarak görülen insan, algoritmaları eğiterek, düzenleyerek ve geliştirerek aslında kendi özbilincini de inşa etmektedir. 

Dijital dünyanın işleyişini anlamak ve ona hükmetmek, bireyleri yeni bir tür özgürlüğe ulaştırabilir mi?  Yoksa insanlık, bilinçsizce algoritmaların efendiliğine mi boyun eğecek? Tüm bunları zaman gösterecek. 

Kaynakça

Hegel, G. W. F. Tinin Görüngübilimi.

Freud, S. Ego ve İd.

Harari, Y. N. Homo Deus: Yarının Kısa Bir Tarihi.

https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-200-aralik-2005/2384/paris-vesilesiyle-frantz-fanon-ve-siddet-sorunu/4840

https://dergipark.org.tr/tr/pub/insan/issue/90292/1521898?form=MG0AV3

https://www.sofist.org/wp-content/uploads/2023/04/6-9-koleefendi.pdf?form=MG0AV3

https://fihristkitap.com/hegel-felsefesinde-efendi-kolelik-iliskisi/?srsltid=AfmBOopmxQ4oIRNHrzmoM7A54T-89kNSXS8jAfkRBJGIOwLvtx1BP11m

https://www.klufelsefe.com/kelime/kole-efendi-diyalektigi/

https://journalofsocial.com/index.jsp?mod=makale_tr_ozet&makale_id=73476