EMEKLİLER DE SOSYAL MEDYA BAĞIMLISI OLDU

FARE VE GÜVERCİNİN BAĞIMLI HALE GETİRİLMESİ

 DENEYİNDEKİ GİBİ İNSANLAR NASIL BAĞIMLI

 YAPILIYOR?

 

NEVİN BİLGİN

Küreselleşmenin ve teknoloji çağının insan hayatına kattığı en önemli gelişmeler birisini oluşturan internet ve sosyal medya konusunda yapılan araştırmalar, kullanımın yaşla birlikte azaldığına ilişkin gerçekleri değiştirmeye başladı.

Artık emekliler de sosyal medya ve internet bağımlısı oldular. Sosyal medya bağımlılığına insanları iten yol ise psikolojideki “ödül-işlem”e dayanmaktadır. Bu günümüzde “beğeni, emoji” gibi yöntemlerle sağlanmaktadır.

Güvercin ve Fare Deneyi Günümüzde İnsana Uygulandı

Psikoloji Profesörü Burrhus Frederic Skinner, 1967'deki Skinner Kutusu Deneyi, bugünkü sosyal medya bağımlığının temelini oluşturan psikolojik tezi oluşturmaktadır. Skinner Deneyinde, güvercinlere belli davranışı yaptıklarında ödüllendirme (düğmeye bastığında yem alma gibi) yapılmıştır ve davranışın tekrarlandığı görülmüştür. Güvercin kutuya konulmaktadır, kutuda düğme ve anahtar vardır. Güvercin düğmeye basma hareketini tekrarladığında ödülünü yani besini almaktadır. Daha sonra deney değişkenli olarak yapılmış (belirsiz ödüllendirme) düğmeye 3-4 kez basıldıktan sonra ödülü alması sağlanmıştır. Bu psikolojik durum ise güvercini sürekli aynı davranışı yapmaya itmektedir. 

Deney daha sonra fareler üzerinde gerçekleştirilmiş ve günümüzde ise insanları sosyal medyada güdülemek, sürekli akışta tutmak için, bağımlılık davranışlarını pekiştirmek için kullanılmıştır. Skinner'in deneyi bağımlılığın temel prensiplerini ortaya koymaktadır. Bu psikolojik durum sadece sosyal medya için değil kumar gibi diğer bağımlılık yapıcı davranışlarda da görülmekte, nörolojik bir gerçek olarak karşımıza çıkmaktadır. 

 

Bağımlılıkta Kuşak Farkı Kalmadı

Son yapılan araştırmalar ise, günümüzde bağımlılıktaki yaş farkının da değiştiğini göstermektedir. Daha önceden genç kuşaklarda sosyal medya ve internet bağımlılığı oranları yüksek iken, yaş ilerledikçe de bunun arttığını özellikle emeklilik döneminde artış gösterdiğini ortaya koymaktadır.

Akademisyen Mustafa Uslu tarafından yapılan Türkiye’de Sosyal Medya Bağımlılığı ve Kullanımı Araştırması’na göre, artık sadece gençler değil yaş ilerledikçe de bağımlılık artmış durumda.

Araştırmanın sonuçlarına göre, insanlar iletişim, eğlence ve bilgi edinme gibi özelliklerinden yararlanmak sosyal medyada fazla vakit geçirirken, bu yeni bağımlılık durumundan rahatsızlık da duymamakta ve yararlı olduğu konusuna da derinden inanmaktadır.

Araştırmada, yüksek bağımlılık puanına sahip olan gençler ve öğrenciler olarak yerini korurken, yaşla birlikte oran azalmakta ancak emeklilik döneminde bağımlılık yeniden yükselişe geçmektedir. Bu durum ise bağımlılık sağlayıcı etkenler yanında, boş zaman geçirme yanında sosyalleşme aracı olarak sosyal medyanın kolaylığı olarak görülmektedir.

Evli Kadınlarda Kullanım Daha Fazla

Araştırmanın diğer bir sonucuna göreyse evlenenlerin sosyal medya kullanım oranları düşerken bekarlarda oranın yüksek olduğu gözlenmektedir. Evli bireylerde ise, kadınların sosyal medya bağımlılık oranlarının erkeklere göre daha yüksek olduğu dikkat çekmektedir. Bu durumsa kadınların alışveriş, moda, diyet gibi konulara olan ilgisi olarak gösterilmektedir.

Sosyal medyada geçirilen süreyle bağımlılık arasında da paralel bir ilişki olduğu gözlenmektedir.

İnsan Sosyal Medyada Nasıl Tutuluyor?

Güvercin ve fare deneylerinde olduğu gibi sosyal medya kullanımında belirsiz ödüllerin (beğenme, yorum, takipçi sayısı, topluluk katılımı, emoji vb) ödül verme ve motive etme davranışı güdülenerek bağımlılık yapıcı hale getirilmekte, davranış pekiştirilmektedir.

Tüm bu bilimsel bilgiler ışığında bu konuda farkındalık, strateji geliştirilmesi, eğitim verilmesi önem taşımaktadır.  

 

 

Kaynakça:

Uslu, M. (2021). Türkiye’de Sosyal Medya Bağımlılığı ve Kullanımı Araştırması. Turkish Academic Research Review, 6 (2),370-396.https://doi.org/10.30622/tarr.933479

Skinner Kutusu Nedir? Ne İşe Yarar? » Ankara Psikolog (psikologankara.net)

GÜVERCİNDE KOŞULLAMA ÇALIŞMASI - Psikoloji | İzmir Ekonomi Üniversitesi (ieu.edu.tr)

 Burrhus Frederic Skinner - Vikipedi (wikipedia.org)