DENİZLİ'DE ÜRETİLEN BORNOZLAR ABD'DE KAÇ KATI FİYATA SATILIYOR?

FASON ŞEHRİ DENİZLİ

NEVİN BİLGİN 

Çok Uluslu Şirketler, artık ulus üstü yapıları ile ülkeleri zorlar hale gelirken, ülke vatandaşlarının bu şirketler karşısındaki tüketici ve üretici olarak konumları da daha korumasız hale gelmektedir. 

Küresel meta zincirlerinde büyük tüccar kuruluşlar ve aracı şirketlerin kritik role sahiptir. . Özellikle, bu şirketlerin üretim yapmadıkları halde uluslararası pazarda önemli bir etkiye sahiptir. Örneğin, Nike gibi markalar, kendi fabrikalarına sahip olmadan, fason üretim yapan birçok fabrikadan ürün alarak dünya çapında satış yapmaktadır. Bu bağlamda, Denizli'deki üretimler önemli bi örnek teşkil etmektedir. 

Denizli'deki fabrikalar, üretimin her aşamasını gerçekleştirip, uluslararası markalara fason üretim yapmaktadır. Ürünler, ABD'deki mağazalarda kat kat fazla fiyatlara satılmaktadır. Bu fabrikalar ürünleri düşük bir maliyetle üretip uluslararası tüccarlara satmaktadır. Denizli'deki bu fabrikalar, genellikle büyük uluslararası markaların talebi doğrultusunda üretim yapmaktadır ve bu markalar için kendi markaları altında ürün üretmemektedirler. Fabrikaların ürettiği ürünlerin sadece %0.5'i kendi markasıyla satılmakta ve geri kalan %99.5'i dünya çapında tanınmış markaların etiketleriyle piyasaya sürülmektedir.

Bu durum, emek yoğun sektörlerde, özellikle hazır giyim ve spor ayakkabısı gibi ürünlerde, az gelişmiş ülkelerdeki üreticilerin uluslararası tüccar ve markaların doğrudan yönlendirmelerine açık olduğunu göstermektedir. Üreticiler, bu sistem içinde, markanın ve fiyatın belirleyicisi olan uluslararası tüccarlar tarafından yönlendirilir ve ürünler uluslararası markaların malı olarak pazara sunulur.

Prof.Dr. Ahmet Alpay Dikmen'in Makine, İş, Kapitalizm ve İnsan adlı kitabında bu bölüm şöyle anlatılmaktadır: 

"Satın alıcı yönlendirmeli meta zincirlerinde en önemli rolü, büyük tüccar kuruluşlar ve aracı şirketler üstlenmektedir. Bu şirketlerin dünyanın herhangi bir yerinde fabrikası yoktur. Bu şirketler uluslararası bir ağ yapısı içerisinde çevre ülkelerinde üretim yaptırmakta ve bu ürünleri dünyanın her yerinde kendi markaları ile satmaktadırlar. Satınalıcı yönlendirmeli meta zincirleri daha çok hazır giyim, spor ayakkabısı, oyuncak gibi emek yoğun sektörlerde yoğunlaşmaktadır. Genellikle fason üretim birimleri olan bu şirketler, az gelişmiş ülkelerde üretim yaptırarak kendi markaları altında ürünlerini dünya çapında pazarlamaktadırlar.

Azgelişmiş ülke üreticileri model, marka ve fiyat bakımlarından uluslararası tüccar ve aracıların doğrudan yönlendirmelerine açık çalışmakta; nihai ürün üretmekte ama ürünler kendi malları olarak değil, uluslararası tanınmış markaların malları olarak piyasaya sürülmektedir. Örneğin hiçbir yerde kendi fabrikası olmadığı halde her yıl ortalama 300 model ve 900’ün üzerinde değişik tip spor ayakkabısı üretip satan Nike firması, bu tip bir meta zincirine en iyi örnektir. Benzer biçimde Türkiye’de de en tanınmış markaların üreticisi olan fabrikalar da dâhil olmak üzere hazır giyim fabrikaları dünyanın önemli markaları için satın alıcı yönlendirmeli meta zincirleri çerçevesinde üretim yapmaktadır. Türkiye’deki bu fabrikalar genellikle entegre kuruluşlar olup üretimlerini pamuk aşama­sından dikilmiş ve markası/fiyat etiketi yapıştırılmış mal aşamasına kadar yürütmekte ve malı örneğin ABD’deki vitrin fiyatının 1/4 veya 1/5 oranında uluslararası tüccarlara satmaktadır.(Bu rakamlar 1990'lı yıllara ait. Şimdi rakamlar daha yüksek) 

Örneğin Denizli’de bir bornoz fabrikası pamuğu almakta, iplik yapmakta, ipliği boyayıp haşılladıktan sonra kumaş olarak dokumakta daha sonra bu kumaşı kesip bornoz olarak dikmekte, uluslararası marka etiketini ve fiyat etiketini üzerine yapıştırmakta, paketle­mekte, İzmir Limanı’na kamyonlarla, İzmir Limanı’ndan da ABD’ye veya Avrupa’ya deniz yoluyla sevk etmekte ve tüm bu işlemler için malın fiyat etiketinin üzerinde yazan tutarın 1/5’ini almaktadır."

Kaynakça:

Dikmen, A. A. (2000b). Makine, İş, Kapitalizm ve İnsan.