GAZETECİLİĞİN GELECEĞİ (2. BÖLÜM)
GAZETECİLİK REKLAM VE PROPAGANDA HABERCİLİĞİNE Mİ DÖNÜŞTÜ?
REKLAM VE PROPAGANDA YAPAN KİŞİ GAZETECİ SAYILIR MI?
GAZETECİLİKTE ETİK YAKLAŞIMLAR YENİDEN Mİ TANIMLANMALI?
ARAŞTIRMACI, ÇÖZÜM ÜRETİCİ GAZETECİLİK NE OLACAK?
GAZETECİLERİN FONLANMASINDA ŞEFFAFLIK VE DENETİM NASIL SAĞLANACAK?
NEVİN BİLGİN
Gazeteciler Cemiyeti'nin son Genel Kurulu'nda yeniden gündeme gelen AB ve elçilik fonlarıyla gazetecilik yapılmasına ilişkin tartışmalar, gazeteciliğin geleceğinin de artık tartışılır hale geldiğini göstermektedir.
Günümüzde gazetecilik, hem politik hem de teknolojik değişimlerle şekillenen bir dönüşüme uğramıştır. Bu dönüşüm, gazeteciler kadar gazeteciliğin etik temellerini, finansman yapısını ve kurumsal işleyişini derinden etkilemektedir.
Gazeteciler Cemiyeti'nin bankalardaki hesap durumu ve yabancı ülkeler ile AB'den sağlanan finans kaynakları görülüyor
Geleneksel medya anlayışının ötesine geçen yeni medya biçimleri, toplumsal değişim hedefleyen alternatif yaklaşımlar, etik boyutu da tartışmalı hale getirmiştir. Gazeteciliğin nasıl uygulanacağı kadar nasıl tanımlanacağı da karmaşık hale gelmiştir. Belirli kişi ve kurumlarca finansa edilen reklam ve propaganda haberciliği yapanlar "gazeteci" olarak adlandırılacak mıdır? Çünkü gazetecilik mesleğinde öncelik toplum yararının gözetilmesi iken, bunun patron ya da parayı veren, fonlayan, finanse eden kişinin çıkarının gözetilmesine dönüşmesi bu işi hale "gazetecilik" olarak kalmaya devam ettirecek midir?
ETİK YAKLAŞIMLAR
Geleneksel gazetecilik pratikleri genellikle deontolojik (mesleği uygularken uyulması gereken ahlaki değer ve etik kuralları inceleyen normatif etik teori) bir etik çerçevede konumlandırmaktadır. Toplum yararı gözetilerek habercilik yapılması ön planladır.
Gazetecilik temel ahlaki sorumlulukları tarafsızlık, doğruluk ve bağımsızlık gibi ilkeler çerçevesinde tanımlanmaktadır. Deontolojik yaklaşım, gazetecilerin etik sorumluluklarını, olayları tarafsız bir biçimde ve doğruluktan ödün vermeden aktarma görevi üzerinden şekillenmektedir. Haberin olgusal doğruluğu, gazetecinin yükümlülüğü olarak kabul edilmekte, gazetecilik uygulanırken de bu normlar etrafında şekillenme olmaktadır.
Geleneksel medya kuruluşlarının büyük bir bölümü bu etik ideolojiyi benimserken, küresel ana akım medya da bu yaklaşımı merkezde tutmaktadır.
Ancak, dijitalleşen dünyada medya pratikleri genişlerken, yeni gazetecilik biçimleri ve etik yaklaşımları da altüst etmiştir.
Bu bağlamda "teleolojik" olarak adlandırılan yeni bir etik ideoloji, gazetecilik pratiklerine farklı bir perspektiften bakma biçimi olarak ortaya çıkmıştır.
Teleolojik yaklaşım, (yaşamı, evreni amaçlarla temellendirerek açıklar, amaç ve araç ilişkisine odaklanır. Araç ve sonuçlara odakalnır) gazeteciliği yalnızca haber verme sorumluluğu üzerinden değil, daha geniş bir toplumsal amacın parçası olarak tanımlamaktadır.
Teleolojik etik, gazetecilerin topluma katkıda bulunma, sorunlara çözüm üretme ve toplumsal reformları destekleme gibi amaçlarla hareket etmesi gerektiğini savunmaktadır. Bu yaklaşım, gazeteciliğin salt tarafsızlık ve doğrulukla sınırlı kalmaması gerektiğini, aynı zamanda toplumsal fayda yaratma sorumluluğuna da sahip olduğunu ileri sürmekte, bu açıdan bakıldığında, gazeteciliği bir "amaç etiği" olarak değerlendirmektedir. Süreçler, yapılar bu hedef doğrultusunda şekillendirilmektedir.
YENİ GAZETECİLİK
Teleolojik yaklaşımın örneklerinden biri, Çözüm Gazeteciliği (Solutions Journalism) olarak bilinen ve gazeteciliğin sosyal sorunlara çözümler üretmeyi amaçladığı bir biçimi. Bu tür gazetecilik, toplumda ortaya çıkan krizlere veya sorunlara yalnızca dikkat çekmekle kalmaz, aynı zamanda çözüm önerileri sunarak mevcut yapıların iyileştirilmesine katkı sağlar. Ancak Çözüm Gazeteciliği'nin karşılaştığı en büyük eleştirilerden biri, bu tür yaklaşımların bazen sistemin kendisini sorgulamadan mevcut yapıları doğrulayabileceğidir. Yani, çözüm odaklı haberler sunulurken, sorunların kökenine inmek yerine yalnızca yüzeysel bir çözüm önerisi sunma tehlikesi taşır.
Barış Gazeteciliği gibi daha eleştirel yaklaşımlar, gazeteciliği toplumsal çatışmaları çözmek ve izleyicilerin bu çatışmaların dinamiklerini fark etmesini sağlamak amacıyla kullanır. Barış Gazeteciliği, geleneksel haberin aksine, çatışmaları basitleştirmek yerine, derinlemesine analiz ederek taraflar arasında bir diyalog geliştirmeye ve çatışma çözümüne katkıda bulunmayı amaçlar. Bu yaklaşım, toplumsal dönüşüm hedefleyerek, izleyici memnuniyetini değil, toplumsal farkındalığı ve bilinçlenmeyi ön plana çıkarmaktadır. Böylelikle gazetecilik, toplumsal yapıların sorgulanması ve iyileştirilmesi sürecinde bir araç haline gelmektedir.
AMERİKA'DA VERGİDEN MUAFİYET VAR, TÜRKİYE'DE YOK
Geleneksel medya kültürleri incelendiğinde, global ana akım medya kuruluşlarının büyük bir kısmında ne kadar uygulandığı tartışmalı da olsa bir etik ideoloji çerçevesinde faaliyet gösterdiğidir.
Ancak araştırmalar, küresel ana akıma kıyasla neden sonuç ilişkisine göre hareket eden yeni medya kuruluşlarının nasıl bir mesleki etik uygulama içinde olacakları belirsizdir.
Bu tür kuruluş ya da kişiler, gazetecilik süreçlerini ve yapılarını toplumsal fayda yaratma amacı doğrultusunda düzenlemekte ve kendi gazetecilik pratiklerini toplumsal reformların bir parçası olarak görmektedir. Ancak bu tür yeni medya kuruluşlarının sürdürülebilirliği, finansman ve kurumsal yapılarındaki zorluklar nedeniyle tehlikeye girmektedir. Örneğin, ABD'deki bağımsız haber kuruluşu ProPublica, vergiden muaf statülerle desteklenerek bağımsız gazetecilik faaliyetlerini sürdürebilmektedir. Ancak, Avustralya ve Türkiye gibi ülkelerde benzer düzenlemeler yapılmadığından, bu tür gazetecilik biçimleri finansal zorluklar yaşamaktadır.
TÜRKİYE'DE BAĞIMSIZ MEDYANIN DURUMU VE FON TARTIŞMALARI
Türkiye’de ise bağımsız medya, özellikle Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) ve Basın İlan Kurumu (BİK) tarafının uygulamaları nedeniyle de sorun yaşamaktadır.
Bu kurumlar aracılığıyla uygulanan cezalar ve ilan kısıtlamaları, bağımsız medya kuruluşlarının finansal kaynaklarını sınırlamakta ve ayakta kalmalarını zorlaştırmaktadır. Bu baskıların arttığı bir dönemde, yabancı fon kaynakları Türkiye'deki bağımsız medya için önemli bir gelir kaynağı haline gelmiştir. Ancak bu durum, hükümet yetkilileri tarafından eleştirilmekte ve yabancı fonlarla çalışan medya kuruluşları "yabancı propaganda" yapmakla suçlanmaktadır.
Bazı dijital medya kuruluşlarının yabancı fonlarla desteklenmesi, kamuoyunda geniş yankı uyandırmakta, gazetecilik etiği üzerine derin bir tartışma yapılmaktadır.
Hükümet yetkilileri, bu tür fonların medya üzerindeki etkilerini sorgularken, bağımsız medyanın yabancı fonlar olmadan ayakta kalmasının neredeyse imkânsız olduğu gerçeği göz ardı edilememektedir. Bu noktada, gazetecilik etiği, dijital çağda medyanın sorumlulukları ve yabancı fonların medya üzerindeki etkileri üzerine yapılan tartışmalar giderek yoğunlaşmaktadır.
YAPISAL GÜÇLENDİRME
Yeni gazetecilik biçimlerinin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi ve topluma katkıda bulunabilmesi için finansal yapılarının güçlendirilmesi gerekmektedir. Özellikle bağımsız medya kuruluşlarının vergiden muaf statülerle desteklenmesi, teleolojik etik ideolojiyi benimseyen gazetecilik biçimlerinin sürdürülebilirliği açısından kritik öneme sahiptir.
Ayrıca, dijital medyanın yükselişi ve sosyal medya platformlarının etkisi, gazetecilik etik kodlarını ve standartlarını yeniden değerlendirme ihtiyacını doğurmuştur. Bu noktada, yeni medya düzenlemeleri ve finansman yapıları, gazetecilik etiğinin yeniden şekillenmesi de gerekmektedir.
GAzeteciliğin geleceğinin de,, nereye evrileceği bu gelişmelerle yakından ilişkilidir. Geleneksel gazetecilik normlarının sınırlarını zorlayan yeni medya biçimleri, toplumsal dönüşümü hedefleyen daha aktif ve çözüm odaklı bir gazetecilik anlayışını beraberinde getirmektedir. Ancak bu dönüşüm, finansal sürdürülebilirlik, etik tartışmalar ve kurumsal düzenlemeler gibi birçok tartışmayı getirmiştir.
Kaynakça:
https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/sites/default/files/2017-12/The%20Ethics%20of%20Journalism%20-%20indivdual%2C%20institutional%20and%20cultural%20influences_Extract.pdf
https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-031-48739-2_6
https://www.mdpi.com/2673-5172/2/3/29
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder