TÜRKİYE'DE İÇKİ ALIŞKANLIĞI NEDEN DEĞİŞTİ?

VİSKİDEKİ VERGİ, RAKIDAKİ VERGİDEN NASIL DÜŞÜK HALE GELDİ?

PEKİ NEDEN? 

OSMANLI PADİŞAHI 2.ORHAN'IN ÖDÜL OLARAK HEDEYİ ETTİĞİ ŞARAP VE RAKI NASIL ARKA PLANDA KALDI? 

KAÇAK İÇKİ MİKTARI (ELE GEÇİRİLEN) 4 MİLYON 264 BİN LİTRE

NEVİN BİLGİN 

Türkiye'nin içki alışkanlıkları değişti mi, neden değişti? Bu enflasyon ortamında, ekonomik durumda insanlar şarap, rakı yerine neden viskiye yöneldi? Kaçak içki oranları neden bu kadar arttı? İthal içkilerdeki vergi oranları neden daha düşük? İthal derken, yerli içki sahiplerinin çoğu da artık yabancı ya da yabancı ortaklı. 

Bu arada 2024 yılında Türkiye'de kaçak içki konusunda ciddi artışlar gözlenmiştir. Toplamda 4 milyon 264 bin 679 litre kaçak içki ele geçirilmiş olup, kaçak ve sahte içkilerden 47 kişi hayatını kaybetmiştir. Bir önceki yıl, 2023'te 1 milyon 195 bin 493 litre kaçak içki ele geçirilmiş ve 17 kişi hayatını kaybetmiştir. Kaçak içki tüketimi, devlet maliyesine önemli zararlar vermekte olup, yüksek vergi oranları ile kaçakçılığın artışı arasında dikkat çekici bir ilişki bulunmaktadır. Devletin vergi kaybı ve insan sağlığına yönelik tehditler, kaçak içki tüketiminin boyutlarını gözler önüne sermektedir.

OSMANLI PADİŞAHI ORHAN'IN ŞARAP VE RAKILARI

Rakı, Türkiye'nin geleneksel içkilerinden biri olup, köklü bir geçmişe sahip.  1326 yılında, Osmanlı Padişahı Orhan Bey’in Bursa fethettiğinde kendisine yardım eden Geyikli Baba ve derviş müritlerine hediye olarak şarap ve rakı göndermesi tarihsel kayıtlara geçmiştir. Bu, 14. yüzyılda rakının bilindiğini gösteriyor.

EVLİYE ÇELEBİ'NİN "ARAK"LARI

Ayrıca, 1500'lü yıllarda Fuzuli'nin "Bengü Bade" eserinde "arak" sözcüğünün ilk kez yazılı olarak kullanıldığı görülmektedir. Böylece, 500 yıllık bir geçmişe sahip olan rakının, Bizans döneminde şaraba anason katılarak yapılan "anasato" isimli içkisiyle benzerliği dikkat çeker. 17. yüzyılda Evliya Çelebi'nin seyahatnamelerinde rakıdan bahsetmesi, 1800'lerde Tekirdağ'daki çiftliklerinde Umurcu Rakı üreten Raki Baba'nın hikayeleri rakının tarihsel önemini vurgular.(Mey Diageo şirketinin internet sayfasına göre) 

RAKI VE VİSKİ ORANLARI

Bugün Türkiye'de rakı ve viski üzerinde uygulanan vergi oranları dikkat çekmektedir. Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) Kanunu'na göre viskinin her bir litresinden 1.269,72 lira ÖTV ve yüzde 20 KDV alınmaktadır. Rakıda ise alkol oranı yüzde 45 düzeyinde olduğu için yapılan düzenleme ile 1 litre rakıda ÖTV tutarı 71 lira artarak 571 liradan 642 liraya çıkmıştır. Alkollü içkilerde ÖTV üzerinden KDV alınması nedeniyle toplam vergi artışı 85,70 liraya ulaşmaktadır. Bu durum verginin de vergisinin alınması anlamına gelmektedir.

VERGİ TÜKETİM TERCİHİNİ DEĞİŞTİRİYOR

Vergi oranlarının yüksekliği, tüketim tercihlerini de etkilemektedir. Vergi nedeniyle rakı yerine ithal viskinin daha fazla tercih edilmesi dikkat çekmektedir. 

Gazeteci Vahap Munyar'ın bu konundaki yazısı da şöyle: 

2017-2020 Dönemi:

Votka: Yıllık ortalama tüketim yüzde 5 büyüdü.

Bira: Bira pazarı sıfır büyüme yaşadı.

Rakı: Rakı pazarında yıllık yüzde 8 küçülme oldu.

Viski: Viski tüketimi yıllık yüzde 15 arttı.

Pandemi Dönemi (Mart 2020-Mart 2022):

Votka: Yıllık yüzde 10 büyüme görüldü.

Bira: Yıllık yüzde 3’lük büyüme yaşandı.

Rakı: Yıllık yüzde 16 büyüme görüldü.

Viski: Yıllık yüzde 39 büyüme yakalandı.

Pandemi döneminde alkollü içki tüketiminin evlere kaydığı gözlemlenmiştir. Restoran, bar ve otellere göre evde tüketim maliyet olarak daha uygun olup, alkollü araç kullanma riskini de ortadan kaldırmaktadır.

Selçuk Tümay ile yapılan röportajda, Ocak 2022’de ÖTV’nin yüzde 50 arttığı ve rakı tüketiminin yeniden eksiye geçtiği, viskide yıllık artışın yüzde 7’ye gerilediği belirtilmiştir. Türkiye'de viski tüketimi yıllık 20 milyon litreye ulaşmış olup, perakende cirosu 10 milyar lirayı bulmuştur. 

Tekel’in alkollü içki bölümü özelleştiğinde Türkiye’de yıllık rakı tüketimi 44 milyon litre iken, 2022'de 37 milyon litreye gerilemiştir.

Türkiye alkollü içki pazarında viskinin payı yüzde 9’a çıkmış, bira yüzde 50’ye gerilemiş, rakıda da gerileme olmuştur. Şarap pazarı ise 70-80 milyon litreye ulaşmıştır.

YABANCI ŞİRKET EGEMENLİĞİ VE ALKOL VERGİSİNDE İLK 5'TE

Türkiye'de alkollü içki üretimi çoğunlukla yabancı şirketlerin egemenliğindedir. Pernod Ricard Türkiye, Ortadoğu ve Kuzey Afrika Genel Müdürü Selçuk Tümay'a göre, Türkiye alkollü içkide en yüksek vergi sıralamasında dünyada ilk 5'te yer almaktadır. Perakende fiyatı 600 lira olan bir viski üzerinden yapılan vergi hesabında, 170 lira ÖTV ve 70 lira KDV olduğu; toplam 240 liralık vergiyle birlikte bazı eklerle vergi oranının yüzde 50’yi aştığı, rakıda ise verginin yüzde 70 dolayında seyrettiği aktarılmıştır (Vahap Munyar'ın yazısından alıntıdır).

VİSKİ İTHALATI ARTTI, RAKI İHRACATI AZALDI

Vahap Munyar, MEY Diageo Genel Müdürü Levent Kömür'ün verilerini köşesinde paylaşarak, "Viski ithalatı 10 milyon litreye çıktı, rakı ihracatı 3.5 milyon litrede kaldı" değerlendirmesinde bulunmuştur. Kömür, "2010 yılında rakı ihracatı 2.5 milyon litreydi. Aynı yıl ülkemize 2.5 milyon litre viski ithal ediliyordu. 2019’da viski ithalatı yıllık 10 milyon litreye yükseldi. Rakı ihracatı 3.5 milyon litreye çıkabildi. Viskinin ÖTV’sindeki artış 5 kat iken, rakının ÖTV’sini 8 kat artırmanın mantığı nedir acaba?" diye sormuştur.

Türkiye’de rakı üretiminde azalma olmadığını belirten Kömür, kayıt dışı üretime dikkat çekmiştir. Kömür, “27 milyon litre rakı kayıtlı, bandrollü ve markalı olarak tüketiliyor. 12-13 milyon litrelik bölümü de evlerde yapılan, tüketimi kayda girmeyen ürünlerden oluşuyor. Metil alkol, etil alkolün 4’te biri fiyata satılıyor. 150’ye yakın insanımızın ölümüne yol açan içkilerin içeriğinde ucuz diye maalesef metil alkol de var.” demiştir.

DEVLETİN KAÇAKTAKİ VERGİ KAYBI

Kömür, “Rakıda ÖTV yükseldikçe, 12-13 milyon liralık tüketimin evlerde üretilenle kayıt dışına kaymasına yol açan bu sistem ne işe yarıyor? Evlerde üretilen rakı, ithal etil alkolle elde ediliyor. 12-13 milyon litre üzerinden yapılan hesap, buradan çiftçinin kaybının 250 milyon lira olduğunu ortaya koyuyor. Devletin buradaki vergi kaybı 4 milyar liraya yaklaşıyor.” yorumunu yapmıştır.

2024 yılında Türkiye'de kaçak içki konusunda ciddi artışlar gözlenmiştir. Toplamda 4 milyon 264 bin 679 litre kaçak içki ele geçirilmiş olup, kaçak ve sahte içkilerden 47 kişi hayatını kaybetmiştir. Bir önceki yıl, 2023'te 1 milyon 195 bin 493 litre kaçak içki ele geçirilmiş ve 17 kişi hayatını kaybetmiştir. Kaçak içki tüketimi, devlet maliyesine önemli zararlar vermekte olup, yüksek vergi oranları ile kaçakçılığın artışı arasında dikkat çekici bir ilişki bulunmaktadır. Devletin vergi kaybı ve insan sağlığına yönelik tehditler, kaçak içki tüketiminin boyutlarını gözler önüne sermektedir.

Kaynak: 

https://www.meydiageo.com/markalarimiz/raki.html

https://t24.com.tr/haber/dunya-gazetesi-genel-koordinatoru-munyar-viski-ithalati-10-milyon-litreye-cikti-raki-ihracati-3-5-milyon-litrede-kaldi,928126

https://www.ekonomim.com/kose-yazisi/10-milyar-liralik-viski-ictik-turkiye-80-ulke-arasinda-ilk-10a-girdi/662733

https://www.tigrishaber.com/sahte-alkol-olumleri-artiyor-2024-verileri-aciklandi-120406h.htm?form=MG0AV3