HÜRMÜZ BOĞAZI VE KÜRESEL DENKLEMDEKİ MATEMATİĞİ
HER 3 VARİLDEN BİRİSİ BURADAN GEÇİYOR
Nevin BİLGİN
İsrail-İran savaşıyla birlikte Hürmüz Boğazı yeniden gündeme geldi. Coğrafi olarak yalnızca 33 km genişliğinde bir deniz geçidi olan Hürmüz, aslında ekonomik olarak trilyon dolarlık değerlerin geçtiği bir arterdir. Petrol ve doğalgaz tankerlerinin konvoylar halinde sıralandığı, savaş gemilerinin gölgesinde ilerlediği bu boğaz, enerji arz güvenliğinden deniz hukukuna, jeopolitik caydırıcılıktan büyük güç rekabetine kadar uzanan bir yelpazede stratejik bir kırılma noktasıdır.
Rakamlarla Hürmüz Boğazı
Hürmüz Boğazı, günlük 21 milyon varil ham petrol sevkiyatıyla, deniz yoluyla taşınan toplam petrolün yaklaşık %30’unu barındırmaktadır. Bu, dünya genelinde tüketilen petrolün günde 100 milyon varil civarında olduğu düşünülürse, gezegenin enerji ihtiyacının neredeyse her üç varilinden biri bu dar su kanalından geçiyor demektir. Ayrıca Katar’ın sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) ihracatının %80’i de yine Hürmüz Boğazı üzerinden gerçekleşmektedir.
Bu veriler, boğazın küresel enerji sisteminin temel kavşağı olduğunu gösterir. Kavşak kelimesi burada yalnızca coğrafi değil; ekonomik akışların, siyasi hesapların ve askeri doktrinlerin kesiştiği stratejik bir düğüm anlamındadır.
Egemenlik Mücadeleleri
Hürmüz’ün kaderi, yüzyıllardır güç oyunlarının merkezinde yazıldı:
16. yüzyıl: Portekiz donanması 1507’de Hürmüz Adası’nı ele geçirerek Hindistan ticaret yolunun denetimini hedefledi.
17. yüzyıl: Safevîler, İngiliz desteğiyle 1622’de Portekiz’i çıkardı. Bu, doğunun batı ile yaptığı ilk modern jeostratejik iş birliği örneklerindendir.
19. yüzyıl: Umman İmparatorluğu, Muskat limanı üzerinden boğazı kontrol altına aldı; ardından İngiliz etkisi arttı.
20. yüzyıl: 1980–1988 İran-Irak Savaşı sırasında "Tanker Savaşı" yaşandı. ABD donanması Körfez’de nöbet tutmaya başladı.
21. yüzyıl: İran, defalarca boğazı kapatmakla tehdit etti. ABD, Fransa ve İngiltere, bu tehdide karşı düzenli olarak donanma konuşlandırıyor.
Küresel Ekonomik Domino
Hürmüz Boğazı’nda yaşanacak 48 saatlik bir kriz senaryosu bile, dünya genelinde dalgalanmalara yol açabiliyor.
Petrol fiyatları %30-50 oranında yükselebilir.
Sadece enerji değil, deniz sigortası, nakliye, emtia ve tahvil piyasaları da derin dalgalarla sarsılır.
Örneğin 2019’da İran’ın bir İngiliz tankerini alıkoyması sonucu Brent petrol fiyatları bir haftada %10 arttı.
Yani Hürmüz Boğazı’ndaki bir kayık bile dev finansal dalgalar yaratabilecek potansiyele sahiptir. Küresel enerji arz zinciri kırılgandır; "küresel ekonomi" dediğimiz yapı, bazen yalnızca 3 km'lik bir boğaza bağlıdır.
Asimetrik Güç
Hürmüz’ün asıl tehlikesi savaş gemilerinden değil, belirsizlikten kaynaklanıyor. İran, askeri olarak boğazı kapatmak için yeterli denizaltı, mayın ve füze sistemine sahip olmasa da, “kapatabilirim” deme yetkisini kendinde buluyor. Bu da “asimetrik tehdit”tir. Bir güç, doğrudan saldırmak yerine küresel psikolojiyi tahrip ederek kazanç sağlar.
ABD’nin Bahreyn’deki 5. Filosu, bu tehdide yanıt olarak bölgeyi gözetlerken, Çin’in artan Körfez yatırımları Hürmüz üzerindeki güç denklemini çok kutuplu hale getirmektedir.
Gerçek Bir Alternatif Var mı?
Petrol üreticileri, Hürmüz dışı güzergahlar arıyor. Örneğin:
·BAE’nin Fujairah hattı, Umman Denizi’ne ulaşsa da kapasitesi 1.5 milyon varille sınırlı.
·Suudi Arabistan’ın Yanbu liman hattı, alternatif olabilir; ancak tüm Körfez'i kapsayacak ölçekte değil.
Coğrafi olarak dar, ekonomik olarak geniştir. Fiziksel olarak küçüktür, stratejik olarak devasa.
Herkes geçmek ister, ama herkesin geçmesi herkesin hoşuna gitmez.
Burası bir su geçidi değil; enerjinin, korkunun ve çıkarın iç içe geçtiği bir strateji laboratuvarıdır.
Kaynakça.
https://www.reuters.com/business/energy/shell-is-being-very-careful-with-shipping-middle-east-ceo-says-2025-06-19/
https://www.britannica.com/place/Strait-of-Hormuz
https://www.youtube.com/watch?v=Gbuhrq2qloo
https://gazeteoksijen.com/dunya/iranin-elindeki-tek-koz-gozlerin-cevrildigi-hurmuz-bogazi-savasin-seyrini-degistirebilir-mi-244480
https://www.strausscenter.org/strait-of-hormuz-about-the-strait/
https://www.britannica.com/place/Strait-of-Hormuz
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder