BONAPARTİZM: TARİHTEN GÜNÜMÜZE OTORİTER HALKÇILIK

            fotoğraf: https://www.neleroluyo.com/bonapartizm-nedir

Nevin BİLGİN 

Bonapartizm, yalnızca Napolyon Bonapart’ın Fransa’daki iktidarıyla sınırlı bir dönemsel fenomen değildir. Tarih boyunca, parlamenter sistemlerin zayıfladığı, sınıflar arası mücadelelerin tıkanma noktasına geldiği ve halkın güçlü bir figüre yönelme eğiliminde olduğu dönemlerde benzer siyasal rejimler tekrar tekrar ortaya çıkmıştır. Karl Marx’ın 1852 tarihli Louis Bonaparte’ın 18 Brumaire’i adlı eseriyle teorik çerçevesi çizilen Bonapartizm, halk desteğini arkasına alarak meşruiyet kazanan, ama bu desteği otoriter bir rejim inşa etmek için kullanan kişisel iktidar biçimlerini açıklamakta hâlâ önemli bir kavramdır.

Napolyon Bonapart ve Kurucu Model

Bonapartizm’in isim babası olan Napolyon Bonapart, 1799’da 18 Brumaire Darbesi ile Fransa’daki devrim sonrası kargaşaya son verdiğini ileri sürerek iktidarı ele geçirmiştir. 1804’te kendini imparator ilan eden Napolyon, halkın rızasını plebisitlerle (halk oylamalarıyla) alarak gücünü meşrulaştırmış, ancak bu halk desteğini mutlak bir monarşiye dönüştürmüştür.

Louis-Napoléon Bonaparte: İkinci Dalga

1848 Devrimi sonrası cumhurbaşkanı seçilen Louis-Napoléon Bonaparte, 1851’de yaptığı darbeyle ikinci imparatorluk rejimini kurmuştur. Bu olay, Marx’a göre burjuvazi ile proletarya arasındaki güçsüzlük durumunda ortaya çıkan "yapay bir denge" rejimini temsil etmektedir. 

Karl Marx, 18 Brumaire’de Bonapartizm’i, sınıf mücadelelerinin çözümsüz kaldığı, burjuvazinin doğrudan iktidara talip olmak istemediği durumlarda devletin göreli özerklik kazanarak bir diktatör figüründe somutlaşması olarak tanımlar. Bu durumda lider, halkın genel çıkarlarını temsil ettiğini iddia eder; ama gerçekte sınıf egemenliğini sürdürmenin yeni bir biçimini yaratır.

Marx’ın tanımına göre Bonapartist lider:

·Halk desteğini manipüle eder

·Devleti sınıflar üstü sunar

·Orduya dayanır

·Parlamento ve hukuk devleti gibi kurumları etkisizleştirir

Bu yönetimlerin ortak özelliği, 

Karizmatik Liderlik ve Kişi Kültü: Lider, ulusun kurtarıcısı ve birleştirici simgesi olarak sunulur.

Halkçı Retorik – Elit Karşıtlığı: Lider, kendini halkın gerçek temsilcisi olarak tanıtırken, geleneksel siyasal kurumları bozguncu ve çıkarcı ilan eder.

Ordu ve Zor Aygıtlarına Dayanma: Devlet aygıtı ve askerî güç, rejimin temel dayanağı haline gelir.

Parlamenter Sistemlerin Aşılması: Seçim ve temsil mekanizmaları ya işlevsizleştirilir ya da sadece meşruiyet için araçsallaştırılır.

Devletin Sınıflar Üstü Gösterimi: İktidar sınıf çıkarlarını değil, “ulusal birliği” temsil ettiğini öne sürer.

İtalya Örneği

Bonapartizm’in bir başka güçlü yansıması İtalya’da Benito Mussolini’nin iktidarıyla görülür. Mussolini, 1922’deki Roma Yürüyüşü ile iktidarı fiilen ele geçirmiş, parlamenter sistemi devre dışı bırakmış ve "Il Duce" (Lider) olarak kişi kültüne dayalı bir faşist rejim kurmuştur.

Mussolini Rejimi’nin Bonapartist Özellikleri:

·Karizmatik liderlik: Halk, Mussolini’nin şahsında ulusun yeniden doğuşunu görmeye yönlendirilmiştir.

·Halkçı ama otoriter söylem: Parlamento işlevsizleşmiş, halk iradesi sadece rejimin meşruiyeti için kullanılmıştır.

·Ordu ve Kara Gömlekliler: Rejim, devlet şiddetini ve paramiliter güçleri sıkça kullanarak ayakta durmuştur.

·Sınıflar üstü devlet söylemi: Faşizm, ne sosyalist ne kapitalist olduğunu iddia etmiş, ulusal birlik söylemiyle sınıf çatışmasını bastırmıştır.

Mussolini’nin rejimi, ideolojik olarak faşizm temelinde şekillense de uygulama açısından Bonapartizm’in pek çok yönünü yansıtmaktadır.

Modern Yansımaları

Bonapartizm modern dünyada doğrudan bu adla anılmasa da, birçok popülist ya da otoriter liderlik biçimi bu çizgiden izler taşır. Örneğin:

Silvio Berlusconi (İtalya):

·Medyayı yoğun şekilde kontrol etti

·Halkla doğrudan ilişki kurdu

·Yargı ve parlamento kurumlarını zayıflattı

·Kendisini "halkın sesi" olarak sundu

Kaynakça: 

https://www.marxists.org/archive/trotsky/germany/

https://en.wikipedia.org/wiki/Silvio_Berlusconi?

https://www.theguardian.com/commentisfree/2023/jun/12/silvio-berlusconi-italy-rightwing-populism-trump

https://www.lemonde.fr/en/opinion/article/2024/11/13/there-are-similarities-between-silvio-berlusconi-and-donald-trump-two-emblematic-protagonists-of-the-populist-phenomenon