ÇOCUKLAR ORDUSU, ÇOCUKLAR KASABASI VE KAZIM KARABEKİR
NEVİN BİLGİN
I. Dünya Savaşı ve sonrasında Osmanlı İmparatorluğu’nun doğu vilayetlerinde ortaya çıkan insani kriz, pek çok sivili ve özellikle çocukları doğrudan etkilemiştir. Savaş, göç, kıtlık ve tehcir gibi olaylar, binlerce çocuğun yetim veya sahipsiz kalmasına yol açmıştır.
Bu koşullar altında 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir’in, özellikle Kars, Erzurum ve civarındaki bölgelerde uygulamaya koyduğu sosyal projeler tarih yazımında “Çocuklar Ordusu” ve “Çocuklar Kasabası” olarak anılmaktadır.
Kazım Karabekir, doğu vilayetlerinde görev aldığı dönemde karşılaştığı sahipsiz çocuklara yönelik kapsamlı bir organizasyon oluşturmuştur. Bu organizasyonun temelinde, çocuklara sadece barınma ve beslenme değil, aynı zamanda eğitim ve mesleki beceri kazandırılması hedeflenmiştir. Projenin kapsamı içinde marangozhane, terzihane, matbaa, bando takımı gibi farklı birimler oluşturulmuş; çocukların bir kısmı askeri nizam içerisinde yaşamaya yönlendirilmiştir.
Toplum Mühendisliği Tartışmaları
Karabekir’in bu çocukları “subay gibi yetiştirme” söylemi, söz konusu projenin yalnızca insani yardım değil, aynı zamanda disiplin, üretkenlik ve toplumsal rol kazandırma amacını taşıdığını göstermektedir. Bu yönüyle proje, dönemin ulus inşa süreçleriyle de kesişen bir nitelik taşımaktadır. Ancak bunun tek yönlü bir kalkınma hareketi mi yoksa belirli bir ideolojik çerçevenin uzantısı mı olduğu tartışmalıdır. Yapılan çalışmaların bir çeşit toplum mühendisliği olduğu tartışmaları da yapılmıştır.
Enver Emre Öcal’ın Yorumu: Doğu Politikalarıyla Gerilim
Enver Emre Öcal, Kazım Karabekir'in Eserlerinde Doğu Sorunu adlı eserinde, projeyi merkezin doğu politikalarına alternatif bir örnek olarak değerlendirir. Öcal’a göre Karabekir’in yerel halkla kurduğu ilişki, Ankara merkezli modernleşmeci söylemlerden ve tek tipçi yurttaş modelinden kısmen ayrışmaktadır.
Ancak bu yorum, tarih yazımında farklı değerlendirmelere de konu olmuştur. Bazı araştırmacılar, Karabekir’in projelerini merkezin inşa ettiği “makbul vatandaş” modelinin yerel düzeydeki bir uygulaması olarak görürken; bazıları bu girişimleri devletin resmi politikasından bağımsız, bireysel bir çaba olarak tanımlar. Bu nedenle Karabekir’in girişimlerinin ideolojik konumlandırması hâlâ tartışmalı bir alandır.
Merkez-Taşra İlişkisi ve Siyasi Yansımalar
Karabekir’in çocuklara yönelik çalışmaları, dönemin siyasal ortamıyla da yakından ilişkilidir. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kuruluşu ve Karabekir’in bu partide yer alması, onun merkezle yaşadığı siyasi ayrışmanın bir göstergesi olarak değerlendirilebilir. Ancak bu durumun “Çocuklar Ordusu” projesiyle ne derece bağlantılı olduğu doğrudan belgelerle ortaya konmuş değildir.
Dolayısıyla Karabekir’in Doğu’daki faaliyetlerini yalnızca siyasi muhalefetin bir parçası olarak okumak indirgemeci olabilir. Bu projeler aynı zamanda savaş sonrası travma koşullarında hayatta kalma, toplumsal yeniden yapılandırma ve yerel sorunlara çözüm arayışı bağlamında da değerlendirilebilir.
Kazım Karabekir’in “Çocuklar Ordusu” ve “Çocuklar Kasabası” projeleri, erken Cumhuriyet döneminde Doğu Anadolu’da yaşanan toplumsal sorunlara yönelik yerel ölçekte geliştirilen uygulamalar olarak bilinmektedir. Bu projeler, hem bireysel bir askerin inisiyatifi hem de dönemin kalkınma anlayışı çerçevesinde okunmaktadır.
Enver Emre Öcal’ın değerlendirmesi, Karabekir’in merkezi politikalar karşısındaki konumunu sorgulamak açısından önemlidir; ancak bu yaklaşım, tüm yorumları kapsayan tek bir görüş olarak kabul edilemez. Projenin insani, pedagojik ve siyasal boyutları, hem dönemin koşulları hem de tarih yazımı bağlamında çok boyutlu biçimde ele alınmaya devam etmektedir.
Karabekir, Sivas Kongresi'nin bitiminden hemen sonra İstiklal Savaşı hakkında kararlar alınırken, Doğu Bölgesi'nde Sarıkamış'ta Çocuklar Kasabası kurmuş eğitim kent meydana getirmiştir. Kasabada tiyatro oyunları dahi sergilenmiştir.
Kaynakça:
Öcal, Enver Emre, Kazım Karabekir'in Eserlerinde Doğu Sorunu
https://dergipark.org.tr/tr/pub/usdad/issue/55369/726370
https://www.fikriyat.com/galeri/tarih/kazim-karabekirin-sahip-ciktigi-yetim-cocuklar/6
https://sosyalhizmetuzmanlari.com/genel/kazim-karabekir-ve-cocuk-davasi/
https://www.akademiktarihtr.com/kazimkarabekir/
Karabekir, Kazım. Hayatım
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder