ATAERKİLLİK: VİKİNGLERDEN MİLLİYETÇİLİĞE
Nevin BİLGİN
“Ataerkillik” en basit tanımıyla erkeklerin kadınlar üzerinde kurduğu sistemli iktidar düzeni olarak tanımlanabilir. Bu düzen yalnızca aile içinde değil; ekonomi, siyaset, hukuk, savaş, din ve kültür gibi alanlarda kendini göstermektedir.
Tarih boyunca farklı biçimlerde karşımıza çıkar: Ortaçağ’daki Viking toplumlarında da, modern çağın milliyetçi hareketlerinde de.
Vikinglerde Ataerkillik
Viking Çağı (MS 790–1100) toplumu erkeklerin egemen olduğu bir düzen barındırıyordu. Kadınlar çiftlik yönetimi, ev işleri, ticaret gibi alanlarda etkindi; boşanma ve miras hakkı gibi bazı yasal haklara sahipti. Ama siyasal karar alma, savaş, hukuk ve toplumsal otorite büyük ölçüde erkeklere aitti.
Bununla birlikte bu düzen katı değildi; bazı esneklikler vardı.
Örneğin 2017’de İsveç’te Birka adlı bir Viking mezarında yapılan DNA analizleri, savaşçı olarak gömülen kişinin kadın olduğunu ortaya koydu. Bu bulgu, “savaş yalnızca erkeklere aitti” düşüncesine meydan okudu. Yani ataerkil sistem baskın olsa da, zaman zaman kadınların da farklı roller alabildiği görülüyor.
Judith Jesch (İngiliz tarihçi, Viking çalışmacısı) ve British Museum araştırmaları da kadınların göç, kolonileşme ve ticarette önemli roller üstlendiğini ortaya koymaktadır. Tüm bunlar bize, Viking ataerkilliğinin tek biçimli olmadığını, bağlama göre değiştiğini gösteriyor.
Deniz Kandiyoti (Türk asıllı, İngiltere’de çalışan feminist sosyolog) tarafından ortaya atılan “ataerkil pazarlık” kavramı işe yarar: Kadınlar bazı dönemlerde erkek egemen düzende tavizler vererek belirli haklar ve güç alanları kazanabilirler. Viking kadınlarının kimi durumlarda elde ettiği özerklik, bu pazarlıkların bir örneği sayılabilir.
Ataerkillik ve Milliyetçilik
Modern çağda milliyetçilik de ataerkillikle iç içedir. Ulus genellikle bir aile gibi düşünülür: “ana vatan”, “kurucu baba”, “ulusun evlatları” gibi metaforlar tesadüf değildir.
·Nira Yuval-Davis ve Floya Anthias (iki feminist araştırmacı) “Kadın–Ulus–Devlet” adlı çalışmalarında, kadınların ulusa üç şekilde eklemlendiğini söylemekte:
Biyolojik olarak: Ulusun çocuklarını doğururlar.
Kültürel olarak: Gelenekleri, dili, dini kuşaktan kuşağa aktarırlar.
Sembolik olarak: Ulusun “namusu” ve “onuru” kadın bedeni üzerinden tanımlanır.
Anne McClintock (Güney Afrikalı edebiyat kuramcısı) milliyetçiliğin daima toplumsal cinsiyet üzerinden kurulduğunu söylemektedir. Ona göre ulus, “erkek kardeşlik” üzerine kurulur; kadınlar ise çoğunlukla “namus bekçileri” veya “anne figürü” olarak kurgulanır.
George L. Mosse (Alman-İsrailli tarihçi) ulusların “saygınlık” adı verilen bir ahlak düzeni yarattığını ve bunun da cinsellik ve cinsiyet normlarıyla sıkı sıkıya bağlantılı olduğunu belirtmektedir. Yani hangi kadın ve erkek davranışının “makbul” sayılacağı, milliyetçi projelerin parçasıdır.
Sylvia Walby (İngiliz sosyolog) ataerkilliği kuramsallaştıran en önemli isimlerden biridir. Ona göre ataerkillik hane, devlet, işgücü, şiddet, kültür gibi birçok kurumda yeniden üretilir. Milliyetçi devletler de bu kurumlar aracılığıyla erkek üstünlüğünü sürdürür.
Viking toplumunda ataerkillik, erkek egemenliğine dayalıydı ama mutlak değildi; kadınların yer yer güçlü roller alabildiği örnekler vardı.
Modern dönemde milliyetçilik ise ataerkilliği yeniden üreterek kadınları ulusun “anneleri” veya “namus sembolleri” haline getirdi. Yani ataerkillik, hem tarihsel hem de ideolojik düzlemde sürekli değişerek ama özünü koruyarak varlığını sürdürmektedir.
Kaynakça:
https://openaccess.city.ac.uk/id/eprint/21680/1/1990_Walby_Theorising_Patriarchy_book_
https://journals.sagepub.com/doi/abs/
https://www.worldhistory.org/article/1251/women-in-the-viking-age/
https://www.britishmuseum.org/blog/viking-women-warriors-and-valkyries
https://olli.media.uconn.edu/wp-content/uploads/sites/306/2024/03/Women-in-the-Viking-Age
https://www.reddit.com/r/RDTTR/comments/1ef6a59/milliyet%C3%A7ilik_erkek_egemen_ataerkil_bir_g%C3%B6r%C3%BC%C5%9F/
https://huksam.hacettepe.edu.tr/Turkce/SayfaDosya/erkeklik_ataerklik.pdf
https://demokratikmodernite.org/milliyetci-cinsiyetci-ve-iktidarci-iliskilerden-ozgur-es-yasama/
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder