Cumhuriyetin İlanı ve Rauf Orbay’ın Tutumu
Nevin BİLGİN
1 Kasım 1922 tarihinde Saltanatın kaldırılmasıyla Türkiye, fiilen adı konulmamış bir Cumhuriyet rejimine geçmiş oldu. Ancak yönetim biçiminin resmi olarak tanımlanması, devletin bağımsızlığının uluslararası alanda da kabul görmesini gerektirdiğinden, Lozan Barış Antlaşması imzalanana kadar Cumhuriyetin ilanı gündeme gelmedi.
Lozan’ın 24 Temmuz 1923’te imzalanmasının ardından, iç politika meselelerine yönelinmiş ve Cumhuriyetin ilanı konusu ciddi biçimde tartışılmaya başlanmıştır.
Mustafa Kemal Paşa, Avusturyalı Neue Freie Presse muhabirine verdiği demeçte Cumhuriyetin ilan edileceğini ifade etmiş ve bu demeç, Anadolu’da Yenigün gazetesinin 24 Eylül 1923 tarihli nüshasında “Dâhili inkişafımız Cumhuriyet esasına müteveccih olacaktır” başlığıyla yayımlanmıştır. Bu haberin ardından Cumhuriyetin ilanı basında sıkça yer almış örneğin 9 Ekim’de Yeni Gün Gazetesi’nde “Yakında Cumhuriyet ilan olunacaktır” başlığıyla bir makale yayımlanmıştır.
Hükümet Buhranı ve Cumhuriyetin İlanı
27 Ekim 1923 tarihinde Fethi Okyar Hükümeti’nin istifası, Cumhuriyetin ilanı sürecinde kritik bir dönemeç olmuştur.
Başbakan ve İçişleri Bakanı olan Fethi Bey, görev yoğunluğunu yalnızca Başbakanlıkta toplamak için İçişleri Bakanlığı’ndan istifa etmiştir. Aynı dönemde Meclis İkinci Başkanı Ali Fuat Paşa da Konya’daki İkinci Ordu Müfettişliği görevini üstlenmiş ve Meclis İkinci Başkanlığı görevinden istifa etmiştir.
Mustafa Kemal Paşa, bu boşalan görevler için aday göstermiş, fakat parti grubu bazı görevler için Rauf Bey ve Sabit Bey’in geçmesini istemiştir.
Paşa ise Rauf Bey’in Meclis İkinci Başkanlığına seçilmesini, Başbakanlık görevinden duygusal olarak ayrılmasını örnek göstererek uygun bulmamıştır.
Bu süreçte yeni hükümet iki gün boyunca kurulamamış ve ortaya hükümet buhranı çıkmıştır.
28 Ekim akşamı, İsmet Bey, Fethi Bey ve Kazım (Özalp) Bey de dahil olmak üzere bir grup Çankaya Köşkü’nde Mustafa Kemal Paşa ile görüşmüş, hükümet buhranının çözümü üzerine konuşmuşlardır.
Görüşmede Paşa, devlet şeklinin Cumhuriyet olmasından başka çare olmadığını ifade etmiş, arkadaşlarının da bu fikirde olduğunu görerek bir program hazırlamıştır.
Ertesi gün Mustafa Kemal Paşa ve İsmet Bey, Teşkilatı Esasiye Kanunu’nun birinci maddesini değiştirmiş ve metin şöyle düzenlenmiştir:
“Türkiye Devleti’nin şekli, Hükümet-i Cumhuriyettir.”
Bu değişiklik, Meclis oturumunda yapılan tartışmalar sonucunda 158 oyla kabul edilmiş ve alkışlarla, “Yaşasın Cumhuriyet!” sloganlarıyla kutlanmıştır. Aynı oturumda Cumhuriyet ilanının halka duyurulması için 101 top atışı kararlaştırılmıştır.
Rauf Orbay ve Eleştirileri
Hüseyin Rauf Orbay’ın tarihte en çok eleştirildiği konulardan biri, Cumhuriyetin ilanı olmuştur. Bu eleştirinin çıkış noktası, Rauf Bey’in Cumhuriyetin ilanını müteakip İstanbul gazetelerine verdiği beyanattır.
Rauf Bey, bu demeçlerinde Cumhuriyetin erken ilan edildiğini ve bu karar nedeniyle halkta bir endişe oluştuğunu ifade etmiştir. Bu ifadeler Ankara’da büyük yankı uyandırmış, Ankara gazeteleri Rauf Bey’i eleştiren yazılar kaleme almıştır.
Dönemin Cebel-i Bereket Milletvekili İhsan Bey, Rauf Bey’in beyanatından dolayı mecliste açıklama yapmasını isteyen bir önerge vermiştir.
Bunun üzerine Rauf Bey Ankara’ya giderek Halk Fırkası’nın 22 Kasım 1923 tarihli oturumunda açıklamalarda bulunmuştur.
Açıklamasında, Cumhuriyetin ilanını İstanbul gazetelerinden öğrendiğini ve verdiği beyanattaki ifadelerin gazetelerde yazılanlardan edindiği izlenim dolayısıyla olduğunu belirtmiştir.
Rauf Bey, Cumhuriyet karşıtı olmadığını defalarca vurgulamış, sadece ilan sürecinin acele ve halkta endişe uyandıracak bir biçimde gerçekleştiğini düşündüğünü ifade etmiştir.
Araştırma bulguları, Rauf Bey’in Cumhuriyet karşıtı olmadığını, aksine Cumhuriyetin esaslarını desteklediğini ve basına verdiği demeçlerdeki ifadelerin İstanbul basınındaki haberlerden etkilenerek ortaya çıktığını göstermektedir.
Kaynakça:
https://dergipark.org.tr/en/download/article-file
https://tr.wikipedia.org/wiki/Rauf_Orbay
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file
Soyak, Hasan Rıza. Atatürk'ten Hatıralar
Gürer, Turgut. Atatürk'ün Yaveri Cevat Abbas Gürer,
Uğurlu, Nurer. Gizli Belgelerle Rauf Orbay, İsmet İnönü Kavgası
Orbay, Rauf. Siyasi Hatıralar
Kocahanoğlu, Osman Selim. Atatürk ve Rauf Orbay Kavgası
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder