İLK 1 MAYIS OSMANLI DÖNEMİNDE YAPILDI

10 TÜRK İŞÇİ KATILDI, 120 BULGAR VE SIRP İŞÇİ KATILDI

1 MAYIS GAZETESİ DAĞITILDI

İLK ADI “AMELE BAYRAMI”YDI

      Kaynak :1 Mayıs’ın Osmanlı’daki hali: Amele Bayramı - fikriyat

     NEVİN BİLGİN

     Her yıl kutlama yerinin tartışma konusu olduğu 1 Mayıs İşçi Bayramı, kutlamaları Osmanlı İmparatorluğu döneminde başladı. İlk kutlama 1906’da İzmir’de yapılırken, 1909’da Selanik ve Üsküp’te yapılan kutlamalara, 10 Türk işçi, 120 Bulgar ve Sırp işçi katıldı.

     1 Mayıs, Selanik Sosyalist İşçi Federasyonu'nun Enternasyonal'e rapor ettiği Üsküp etkinliğiyle Osmanlı topraklarında ilk kez kitlesel bir şekilde kutlanmıştı. Bu kutlamada, 120 Bulgar, Sırp ve 10 Türk işçi bir araya gelerek İşçi Bayramı'nı kutladılar. Selanik'te ise farklı milletlerden işçilerin bir araya geldiği büyük bir miting düzenlendi. Bu etkinliklerde kızıl bayraklar ve bando eşliğinde yapılan yürüyüşler, Osmanlı'da işçi sınıfının birlik ve dayanışma ruhunu gösteriyordu.

    İşçilerin talepleri arasında tam siyasal özgürlük, savaşların sona erdirilmesi, genel hukuk kurallarına uygun doğrudan seçimler, millet egemenliği, günde sekiz saatlik çalışma süresinin kabulü, hukukun korunması ve nitelikli işlerin garanti altına alınması gibi önemli konular yer alıyordu. Bu talepler, işçi sınıfının mücadele ruhunu ve sosyal adalet arayışını yansıtıyordu.

    1908'de Meşrutiyet'in ilanıyla birlikte Osmanlı toplumunda matbaanın gelişmesi ve kitap basımının artması, işçi sınıfının aydınlanmasına olanak sağladı. Sosyalizm düşüncesi, Osmanlı'da yeni yeni işçi kesimleri tarafından benimsenmeye başlandı ve bu dönemde işçi hareketleri güçlenmeye başladı.

    Selanik'te ve diğer şehirlerde açılan fabrikalar ve atölyeler, işçi kitlesinin oluşmasına ve sınıf bilincinin gelişmesine katkı sağladı.

    1904-1906 yıllarında yaşanan grevler ve işçi ayaklanmaları, çalışma koşullarının iyileştirilmesi ve hak arayışlarının önemli bir parçasıydı. Bu süreçte özellikle tütün fabrikalarında sendikaların kurulması, işçi hareketinin örgütlenmesinde önemli bir adımdı.

     1906 yılındaki kutlamalar İzmir’de oldu. İşçiler dayanışma ve birlik için toplanırken Osmanlıca el ilanları dağıtıldı.

      İstanbul’da ise ilk kutlama 1912’de oldu. İttihat ve Terakki Cemiyeti, başlarda işçilere destek verirken, zamanla baskıcı bir tavır sergiledi ve işçi hareketlerine karşı çeşitli yasaklar getirdi.

     1909'da gerçekleşen 1 Mayıs etkinlikleri, çeşitli milletlerden işçilerin bir araya gelerek ortak mücadele ruhunu göstermesi bakımından dikkat çekiciydi. Bu etkinlikler, Osmanlı toplumunda işçi hareketinin ve sosyal adalet mücadelesinin önemli bir kilometre taşı olarak kabul edildi.

     1 Mayıs 1920’de işgal idaresinin ve Osmanlı hükümetinin yoğun baskılarına karşın 1 Mayıs işçi Bayramı olarak kutlandı. İşçiler Haliçten başlayarak Karaköy üzerinden Beyoğlu'na kadar bir yürüyüş yaptılar ve "Bağımsız Türkiye" yazılı bir pankart taşıdılar.

      1 Mayıs 1921’de ise İstanbul’un hemen tüm işçileri, özellikle şirket-i Hayriye, Seyrü Sefain, Haliç ıdaresi ve Tramvay şirketi çalışanları 1 Mayıs'ı kutladılar. 1923’te çok sayıda yerli ve yabancı işletmede çalışan işçiler greve çıktı. İşçiler, “yabancı şirketlere el konulması, 1 Mayıs'ın resmen işçi bayramı olarak tanınması, sekiz saatlik işgünü, hafta tatili, serbest sendika ve grev hakkı" talebinde bulundu, birçok işçi tutuklandı.

    Dünyada İlk İşçi Direnişleri

     1880'li yıllar, işçi sınıfının ağır sömürü koşullarına karşı ilk büyük tepkisinin başladığı dönemi temsil eder. Bu yıllarda, işçilerin çalışma şartları çok kötüydü; küçük çocuklar dahi karın tokluğuna çalıştırılıyor ve iş günleri 14-15 saate kadar uzanıyordu. Şirketler hızla büyürken, işçilerin temel hakları tanınmıyor ve ağır çalışma koşullarıyla karşı karşıya kalıyorlardı.

Londra’da 1666 yangını sonrası, baca çaplarının 45cm’yi geçmemesi zorunluluğu getirilmesi üzerine bu genişliğe sığabilecek 5-6 yaşlarındaki çocuklar köle ya da “çocuk işçi”olarak uzun süre baca temizleme sektörünün vazgeçilmezleri oldular. (Kaynak: M. Kebat)

    Avusturya'da başlayan işçi hareketi kısa sürede diğer ülkelere yayıldı. Amerika Birleşik Devletleri'nde (ABD) Chicago'da 40 bin tekstil işçisinin grevi kanlı bir şekilde bastırıldı. Aynı dönemde bir fabrikada 8 saatlik işgünü için greve çıkan 1400 işçi işten atıldı ve grev yapanlara ateş açıldı, bu saldırılarda 4 işçi hayatını kaybetti.

    İşçilerin bu mücadelesi işverenlerin sert tepkisini çekti. Chicago'da sokak çeteleriyle iş birliği yaparak grev kırmaya çalışan işverenler, işçilere saldırdı ve grev kırıcılığı yaptı. Polisin işçilere ateş açması sonucu 4 işçi öldü. Bu olaylar sonrasında işten atmalar ve baskılar arttı, 8 işçi idam cezasıyla yargılandı ve idam edildi.

    İşçi liderlerinden Albert Persons, idam edilmeden önce tarihe geçecek bir söz söyledi:     "Bütün dünya biliyor suçsuz olduğumu. Eğer asılırsam cani olduğumdan değil, emekçi olduğumdan asılacağım."

    Bu olaylar uluslararası işçi örgütlerini harekete geçirdi ve 1889'da Paris'te düzenlenen kongrede, dünya çapında gösterilerle Amerikan işçilerinin mücadelesine destek verildi. 1890'dan itibaren 1 Mayıs, "Uluslararası Birlik, Mücadele ve Dayanışma Günü" olarak kabul edildi ve kutlanmaya başlandı.

    Taksim'deki Anıtın Hikayesi

   Her yıl 1 Mayıs kutlamalarının yapılması konusunda yaşanan yer tartışması Taksim'deki meydanın seçilmesi nedeniyle gerçekleşmektedir. Taksim'de ise meydandaki Cumhuriyet Anıtı'nın ilginç hikayesi vardır. SSCB'nin Türkiye Cumhuriyeti'ne Kurtuluş Savaşı ve sonrasında yaptığı yardımlar nedeniyle Rus Generali'nin de heykelinin olduğu meydandaki anıtın bir yüzü Türk Kurtuluş Savaşı'nı, diğer yüzü Cumhuriyet Türkiye'sini temsil etmektedir. 

 

Kaynakça

1 Mayıs’ın Osmanlı’daki hali: Amele Bayramı - fikriyat

https://www.mmo.org.tr/sites/default/files/6584778d5a8ab88_ek.pdf

https://sendika.org/2024/04/yil-1909-osmanlida-1-mayis-ameleyi-efkar-i-hurriyet-efkar-i-sosyalizm-sardi-tuba-gunes-347074

http://iscimahallesi.org/1-mayis-tarihcesi/