TÜRKİYE’DEKİ SENDİKALARIN KURULUŞUNDA CIA ETKİSİ

 

NEVİN BİLGİN

Türkiye’deki sendikaların kuruluşunda Amerika’nın etkisi hala tartışma konusudur. 1950’lerde Türkiye’de sendikalaşma başlarken, Amerikan Yardım İdaresi (AID) ile İş ve İşçi Bulma Kurumu iş birliğiyle Türkiye’deki sendikacıları seminerler verilmiştir. AID’in o dönemde Amerikan Merkezi İstihbarat Örgütü’nün (CIA) kontrolü altında olduğu bilinmektedir. Verilen seminerlerle Soğuk Savaş döneminde sendikacıların Türkiye’de Amerikan tarzı sendikacılık anlayışını benimsemeleri sağlanmıştır.

Türkiye'deki Sendikaların Yasallık Kazanması

Türkiye'de sendikalar, 1938 tarihli Cemiyetler Kanunu’nda “Sınıf esasına dayalı cemiyet kurulamaz.” ifadesinin 5 Haziran 1946’da metinden çıkarılmasıyla yasallık kazanmıştır. 7 Aralık 1946 tarihinde sıkıyönetim kararıyla kapatılan sendikalar, 1947’de "İşçi ve İşveren Sendikaları ve Sendika Birlikleri hakkında kanunun kabul edilmesiyle tekrar yasal olmuştur.

Amerika Birleşik Devletleri ile Türkiye arasındaki ilişkiler, Osmanlı İmparatorluğu döneminde başlamış ve 1947 yılından bu yana aktif olarak sürdürülmüştür. Bu tarihten sonra Batı Bloku içinde yer alan Türkiye, pek çok alanda başta Amerika ve Batı ülkeleriyle yakın ilişki içinde olmuştur. Sendikaların kuruluş ve güçlenmesi sürecinde de Amerikan etkisi görülmektedir.

 

Akademisyen Fatih Yaşlı, Antikomünizm, ülkücü Hareket ve Türkeş adlı kitabında Türkiye’de kurulan sendikalar üzerindeki Amerikan etkisini şu şekilde anlatmaktadır:

“ ABD ile ilişkiler, antikomünizm eksenli yakınlaşma ve yapılan anlaşmalar, ABD’li sendika uzmanlarının Türk sendikalarıyla ilişkiye geçmelerini kolaylaştırmıştır. ABD’nin Soğuk Savaş’ın sendikal boyutundaki esas örgütü Amerikan Emek Federasyonu ( AFL) olmuştur. AFL özellikle Avrupa’da komünist hareketin sendikalardaki etkisini kırmak için faaliyet göstermiştir. Bunu da ABD istihbarat kurumları ve mensuplarıyla koordineli şekilde yapmıştır. Bu faaliyetin 3 önemli ismi, 1990’da National Riview’da, “Şimdi ölmüş üç Amerikalı var ki, birgün komünizmin yıkılmasına yaptıkları yardımlardan dolayı onurlandırılacaklar” diye anılan George Meany, Jay Lovestone ve Irving Brown dur. Brown, Türkiye’deki sendikal yapılanmalarla da yakından ilgilenmiş, yakın ilişkiler kurmuştur” (s.38)

“Irving Brown, 1951’de Türkiye’ye bir ziyarette bulunacak ve ayrıntılı bir rapor hazırlayacaktır. Raporda, şöyle denilmektedir:

“Türkiye’de şimdi uluslararası alanda antikomünist ve Amerikan yanlısı örgütlerden biri olacak bir işçi hareketi gelişiyor”

                    Yıldırım Koç

Amerikan Etkisi

Akademisyen Yıldırım Koç, Türkiye'de Sendikacılık ve Amerikan Etkisi çalışmasında, Amerikan emperyalizminin Türkiye'deki sendikalar üzerindeki etkisi incelenmiştir. Buna göre,

1. Dönem: 1951-1962: 1950'lerin başlarında, Türkiye'nin ABD ile olan ilişkileri Soğuk Savaş'ın etkisiyle şekillenmeye başlamıştır. Bu dönemde, Amerikan Yardım İdaresi (AID) ve İş ve İşçi Bulma Kurumu iş birliği yaparak Türk sendikacılara seminerler düzenlemiştir. AID, Amerikan Merkezi İstihbarat Örgütü’nün (CIA) kontrolü altındadır. Seminerler, sendikacıların Amerikan tarzı sendikacılık anlayışını benimsemelerini amaçlamıştır.

2. Dönem: 1962-1975: Bu dönemde, Türkiye'de sendikacılık hareketi hızla gelişmeye başlamıştır. ABD, bu gelişmeleri yakından takip ederek, sendikaların kontrolünü elde tutmak amacıyla çeşitli stratejiler geliştirmiştir. ABD'nin desteklediği Türk-İş, Amerikan işçi sendikalarıyla yakın ilişkiler kurarak, sendikacılığın yönünü belirlemede etkili olmuştur.

3. Dönem: 1975-1980: 1970'lerin sonunda, Türkiye'de siyasi ve ekonomik krizler yaşanırken, sendikacılık hareketi de yoğun bir baskı altındadır. ABD, bu dönemde de Türkiye'deki sendikalar üzerindeki etkisini sürdürmüştür. CIA tarafından finanse edilen çeşitli projeler ve programlar aracılığıyla, sendikaların kontrolü ve yönlendirilmesi sağlanmaya çalışılmıştır.

4. Dönem: 1980 Sonrası: 1980 askeri darbesi sonrasında, Türkiye'de sendikacılık faaliyetleri büyük ölçüde kısıtlanmıştır. Ancak, ABD'nin etkisi bu dönemde de devam etmiştir. Özellikle 1980'lerin sonunda ve 1990'larda, Amerikan sendikaları ve uluslararası işçi örgütleri, Türkiye'deki sendikaların yeniden yapılandırılmasında ve demokratikleşme sürecinde önemli bir rol oynamıştır.

İstihbarat ve Lobilerin Etkisi

Koç, 2.Yüzyıl İktisat Kongresi’nde yaptığı konuşmada da, istihbaratın sendikaların üzerinde etkisi olduğunu belirtirken, yabancı ülkelerin birçok kuruluşunun Türkiye’deki sendikalar üzerinde hala etkisinin olduğunu dile getirmiştir. Koç, Soros Vakfı’nın projeleri yanında, Rosa Lüksemburg Vakfı, Frederic Ebert Vakfı, AB projeleri, İsveç’ten bazı örgütlerin Türkiye’de faaliyet gösterdiklerini sendikalarla iş birliği yaptığını söylemektedir.

Koç, sendikaya kayıtlı işçi sayısının ancak yüzde 60’ının  doğru olduğunu söylemektedir.

 

 

 

Kaynaklar

Yaşlı, Fatih. Antikomünizm, Ülkücü Hareket, Türkeş.

Koç, Yıldırım.  Türkiye'de Sendikacılık ve Amerikan Etkisi.

Koç, Yıldırım (2000). Uluslararası Sendikacılık Hareketi.

İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi Akademisyen, Sendikacı Yıldırım Koç Türkiye’de İşçi ve Sendikacılık (youtube.com)

https://kurtulusyolu.org/disk-devrimci-isci-sendikalari-konfederasyonu/

https://yildirimkoc.com.tr/usrfile/1320510159b.pdf