RIZA MÜHENDİSLİĞİ VE İNSAN PSİKOLOJİSİ

RIZA MÜHENDİSLİĞİ İLE KİTLELER NASIL YÖNLENDİRİLİR? 

TÜKETİMDEN, ALIŞVERİŞE, ŞİDDET EYLEMİNE KADAR YÖNLENDİRME NASIL YAPILIR? 

DEVLETLER VE ŞİRKETLERİN BU YÖNLENDİRMESİNDEN VATADAŞ OLARAK NASIL KORUNABİLİRİZ?

NEVİN BİLGİN 

Rıza mühendisliği, insanların genellikle karşı çıkacağı davranışları kabul edilebilir hale getiren ve bu davranışlara olumlu bakmalarını veya tepkisiz kalmalarını sağlayan bir olgudur. Bu kavram, bireylerin psikolojik yapısı ve toplumsal normlar üzerindeki etkileriyle doğrudan bağlantılıdır. Devletler ve şirketler, belirli hedeflere ulaşmak için kitle psikolojisinden yararlanarak, toplumu yönlendirme ve manipüle etme stratejileri geliştirmektedir.

Rıza İmalatı ve Kitle Psikolojisi

Amerikalı filozof ve dil bilimci Noam Chomsky ve Edward Herman’ın "Rıza İmalatı" adlı eserinde, kitlesel medya manipülasyonlarının kitle psikolojisi üzerindeki etkileri detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Bu kitap, kitle iletişim araçlarının bireylerin düşünce ve davranışlarını nasıl şekillendirdiğine dair önemli bilgiler sunmaktadır. Kitle psikolojisi, bireylerin grup içinde nasıl davrandıklarını anlamaya yönelik bir disiplin olarak, rıza mühendisliğinin temelinde yatan mekanizmalardan biridir.

Rıza mühendisliği, insanları belirli davranışlara yönlendirmek için bilinçaltı düzeyde etkiler yaratarak çalışır. Bireyler, kendilerine sunulan mesajları, kendi inanç ve değerleriyle çelişmeden kabul etmeye eğilimlidir. Bu bağlamda, kitle iletişim araçları, bireylerin davranışlarını şekillendirmek ve rızalarını sağlamak amacıyla stratejik olarak kullanılır.

Bilinçaltına Hitap ve Manipülasyon

Rıza mühendisliği, bireylerin bilinçaltına hitap ederek, onları ikna etmek için çeşitli sembolik ve duygusal unsurlar kullanır. Örneğin, reklamlar ve medya içerikleri, belirli bir ürün veya davranışı olumlu bir şekilde sunarak, bireylerin zihninde o ürün veya davranışla ilgili olumlu çağrışımlar oluşturur. Bu süreçte, cinsiyet rolleri ve toplumsal normlar gibi faktörler de devreye girer. Sigara içmek gibi toplumda tartışmalı bir davranış, özgürlük ve bağımsızlık sembolü olarak sunulabilir, bu da bireylerin zihninde bu davranışa karşı olumlu bir tutum geliştirmesine neden olabilir.

                            Chomsky

Algoritmalar ve Yeni Dönem

Günümüzde rıza mühendisliği, yalnızca geleneksel medya aracılığıyla değil, aynı zamanda dijital platformlar üzerinden de yürütülmektedir. Sosyal medya ve internet, bireylerin davranışlarını analiz edip öngörme kapasitesine sahip  algoritmalarla donatılmıştır. Her tıkladığımız, beğendiğimiz veya paylaştığımız içerik, bu algoritmalar tarafından yönlendirilmektedir. Dolayısıyla, bireyler kendi tercihlerini özgürce yapıyor gibi görünseler de, gerçekte sistemin sunduğu seçeneklerle sınırlı kalmaktadır.

Bu yeni dönemde, bireylerin iletişim ve bilgi paylaşımını kendi algoritmalarına dönüştürmeleri gerekmektedir. Rıza mühendisliğine karşı koymak için, bilinçli bir iletişim ve katılımcı bir medya ortamı oluşturmak hayati önem taşır. Chomsky ve Herman’ın önerdiği gibi, bireylerin kendi bilgi kaynaklarını oluşturması ve bağımsız düşünme yetilerini geliştirmesi gerekmektedir.

Rıza Mühendisliği Örnekleri

Medya ve Propaganda

Rıza mühendisliği, medya aracılığıyla gerçekleştirilen propaganda faaliyetlerinde önemli bir rol oynar. Medya, kamuoyunu etkilemek amacıyla belirli haber başlıkları, görseller ve hikayeler seçerek, izleyicilerin düşünce ve davranışlarını yönlendirebilir. Bu, insanların belirli bir bakış açısını benimsemesine yol açabilir ve rızanın manipüle edilmesine neden olur.

Yeşil Aklama Dezenformasyonu

Çevrecilik bilincini artırmak için düzenlenen kampanyalar da rıza mühendisliğinin bir örneğidir. Bu tür kampanyalarda, bireylerin çevre dostu ürünleri tercih etmeleri amacıyla bilinçaltlarında olumlu algılar oluşturulur. Yeşil aklama, çevre dostu bir imaj yaratma çabası olarak rıza üretimini ifade eder ve genellikle tüketicilerin bilinçli seçimler yapmasını teşvik ederken, aynı zamanda manipülasyona da zemin hazırlar.

Yeşil Aklama: McDonald’s Örneği

Yeşil aklama, bir kuruluşun çevre dostu veya sürdürülebilir görünmeye çalışırken, gerçekte olduğundan daha olumlu bir imaj yaratmak için reklam ve kamu mesajları kullanmasıdır. Bu, çevreci bir görüntü oluşturma çabasıyla birlikte, gerçek bir çevre dostuluğunun olmaması anlamına gelir.

Bu kavram, 1986 yılında çevreci Jay Westerveld tarafından ortaya atılmıştır ve son yıllarda artan iklim krizi farkındalığı ile birlikte şirketler arasında sıkça başvurulan bir yöntem haline gelmiştir. Tüketiciler ve yatırımcılar, çevreye duyarlı ürünleri tercih ettikçe, şirketler daha yeşil ve sorumluluk sahibi görünmeye yöneliyor. Ancak, bu çabaların bazen gerçek bir çevre dostuluğu ile desteklenmediği de görülmektedir.

Örneğin, McDonald’s gibi büyük bir şirket, küresel sera gazı emisyonlarını 2050 yılına kadar net sıfıra indireceğini duyurabilir. Bu, kamuoyuna çevre dostu bir imaj sunma çabasıdır, ancak bu hedefe ulaşmak için gerekli adımların atılmadığı durumlarda yeşil aklamanın bir örneği olarak değerlendirilebilir. Yani, görünüşte çevreye duyarlı bir yaklaşım sergilenirken, arka planda gerçek bir değişim sağlanmadığı durumlar ortaya çıkabilir.

Toplumsal Normlar ve Kültürel Etkileşim

Toplumun genel kabul gören normları ve kültürel etkileşimler, rıza mühendisliğine katkıda bulunan diğer önemli unsurlardır. Belirli yaşam tarzlarının veya tüketim alışkanlıklarının yaygınlaştırılması, rıza mühendisliği ile ilişkilidir. Örneğin, moda, sağlık veya çevre gibi alanlarda belirli trendlerin teşvik edilmesi, bireylerin bu normları benimsemesini sağlayarak, rızanın inşasına hizmet eder.

Kaynakça: 

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/468322

https://digitalage.com.tr/makale/riza-muhendisligi/

https://tr.wikipedia.org/wiki/Ye%C5%9Fil_aklama

https://www.narterlaw.com/greenwashing-yesil-aklama-nedir/