LİLİTH, ADEM'İN İLK EŞİ VE FEMİNİST FİGÜR

LİLİTH FEMİNİST MİYDİ? 

                                                       fotoğraf: typlish

NEVİN BİLGİN 

Lilith, tarih boyunca farklı kültürlerde ve inanç sistemlerinde yer alan, çok boyutlu bir figürdür. En çok, Adem’in ilk eşi olduğu ve cennetten ayrıldığı efsane ile tanınır. Ancak, Lilith’in tarihsel ve dini kökenleri oldukça karmaşıktır ve günümüzdeki popüler anlayışlardan farklı olarak, Tevrat’ın kendisinde doğrudan yer almaz. 

Lilith’in Tevrat’taki Yeri

Tevrat’ta, Lilith’in ismi yalnızca bir kez geçer, Yeşaya 34:14’te bir "çöl yaratığı" ya da iblis olarak tasvir edilir. Ancak, burada Lilith’in Adem’in eşi olup olmadığı hakkında herhangi bir bilgi verilmez. Bu pasajda, Lilith’in doğrudan kötücül bir varlık olarak temsil edildiği görülür: “Çölde geceyi geçiren yaratıklar, Lilith ile birlikte geceyi geçirecekler.” (Yeşaya 34:14, Eski Ahit)

Lilith’in Adem’in ilk eşi olduğu inancı, doğrudan Tevrat’tan değil, daha çok Yahudi mistik metinleri ve folklorik anlatılardan kaynaklanmaktadır. En çok bilinen metinlerden biri, Ben Sira Alfabesidir. Bu metin, Lilith’in Adem’in eşi olarak yaratıldığını ve eşitlik temelinde birlikte yaşamaları gerektiğini savunur. Ancak, bu eşitlik anlayışı kısa süre sonra çatışmaya dönüşür. Lilith, Adem’in kendisinden boyun eğmesini talep etmesine karşı çıkar ve Tanrı’nın adıyla cenneti terk eder. Bu olay, onun bağımsızlığını simgeler ve zamanla Lilith, daha çok özgürlükçü bir figür olarak şekillenir.

Lilith’in Adem ile İlişkisi

Lilith’in Adem ile ilişkisi, Tevrat’tan bağımsız olarak, özellikle Kabbala (Yahudi mistisizmi) ve Yahudi folklorunda anlatılır. Bazı metinlerde, Lilith’in Adem ile birlikte, aynı anda topraktan yaratıldığı ifade edilir. Bu, onu Adem’in eşit bir partneri yapar. Ancak, Adem’in Lilith’ten boyun eğmesini istemesi üzerine, Lilith itaat etmeyi reddeder. Bu, onun bir tür direniş simgesi olarak kabul edilmesine yol açar.

Ben Sira Alfabesi'nde, Lilith’in cennetten ayrılışı, özgürlüğe olan arzusunu ve bağımsızlık mücadelesini simgeler. Cenneti terk ettikten sonra, Lilith, şeytanlarla ittifak kurar ve başkaldıran bir figür olarak şekillenir. Hatta bazı anlatılarda, o, bağımsız bir kadın ve özgürlük arayışının sembolü olarak kabul edilir.

Feminist Perspektif

Lilith’in hikayesi, özellikle modern feminist ideolojilerde güçlü bir sembol haline gelmiştir. Kadınların özgürlük ve eşitlik mücadelesinin simgesi olarak, Lilith’in boyun eğmeyi reddetmesi, bireysel haklarını savunması, kadınların kendi seçimlerini yapmalarını ve toplumsal kalıplara karşı gelmelerini savunan bir figür olarak yüceltilmiştir. Feminizmde, Lilith, "erkek egemen toplum" anlayışına karşı başkaldıran bir figür olarak görülür. Feminizmin kurucularından biri olan Simone de Beauvoir, Lilith’i özgür kadın kimliğinin bir simgesi olarak kullanmıştır.

Lilith, zamanla sanat, edebiyat ve popüler kültürde de yer bulmuş, bağımsızlık ve direnişin simgesi olarak yeniden şekillenmiştir. 19. yüzyıldan itibaren edebiyat ve sanat eserlerinde, özellikle özgürlükçü ve feminist bir figür olarak karşımıza çıkmaya başlamıştır. Modern edebiyat ve sanatta, Lilith’in içsel gücü, kadınların kişisel özgürlüklerini savunma arzusunu temsil etmiştir.

Lilith’in Modern Yorumları ve Popüler Kültürdeki Yeri

Lilith, 20. yüzyıldan itibaren popüler kültürde de sıklıkla yer almaya başlamıştır. Çeşitli edebi eserlerde, çizgi romanlarda, filmlerde ve müzikte, onun figürü özgürlüğü, isyanı ve bağımsızlığı simgeleyen bir karakter olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle feminist hareketin güç kazandığı dönemlerde, Lilith bir arketip haline gelmiş ve kadınların toplumda daha güçlü bir yer edinmelerine yönelik sembolik bir figür olarak benimsenmiştir.

Lilith’in simgesel anlamı, onun yalnızca bir mitolojik figür olmanın ötesine geçerek, toplumsal normlara karşı gelen bir kadın olarak yeniden şekillenmiştir. Kadınların toplumsal ve kültürel normlara karşı duruşları, kendi özgürlüklerini elde etme mücadelesi, Lilith’in hikayesinde yankı bulmuştur.

Lilith, tarihin çeşitli dönemlerinde farklı anlamlar kazanmış, özellikle modern toplumsal ve dini eleştirilerle birlikte feminist hareketin bir parçası olmuştur. Tevrat’ta sadece bir kez geçen adı, daha sonra edebi ve dini metinlerde farklı şekillerde yorumlanmış ve özellikle kadınların bağımsızlık mücadelesinin simgesi haline gelmiştir. Lilith’in Adem’in ilk eşi olması, eşitlikten doğan çatışmaları, özgürlük arayışını ve erkek egemen topluma karşı bir başkaldırıyı simgeler. Bugün, Lilith, kadınların özgürlük ve eşitlik arayışının sembolü olarak hem kültürel hem de toplumsal bağlamda önemli bir figürdür.

Kaynaklar:

https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuilah/issue/33591/372962

Simone de Beauvoir, The Second Sex: 

https://kasifiz.com/hz-ademin-ilk-esi-kabul-edilen-lilith-efsanesi/

https://www.learnreligions.com/lilith-in-the-torah-talmud-midrash-2076654

https://www.kutsalkitap.org/online-tevrat-oku/?utm_source=google-search-ads&utm_medium=cpc&utm_campaign=Google+Grant&gad_source=1&gclid=Cj0KCQjwm7q-BhDRARIsACD6-fW_wiF8PF_FU2M92t0PaibHIjvIfBa1JscDwZmjKgFQ_8JBc_3GiDUaAjFkEALw_wcB

https://onurguven.org/wp-content/uploads/2019/10/L%C4%B0L%C4%B0TH-%E2%80%98E-DA%C4%B0R-HER-%C5%9EEY-%E2%80%A6.pdf

https://islamansiklopedisi.org.tr/havva