ÖĞRENCİ HAREKETLERİ:
OSMANLI'DAN CUMHURİYET'E SİYASAL VE TOPLUMSAL DÖNÜŞÜM
NEVİN BİLGİN
Osmanlı İmparatorluğu'nun son yüzyılında öğrenci hareketleri, toplumsal değişim ve siyasal dönüşüm süreçlerinde önemli bir rol oynamıştır. Medrese öğrencilerinin bireysel tepkilerinden örgütlü yapılar ve modernleşme çabalarına kadar uzanan bu süreç, Osmanlı toplumunun dinamiklerini anlamaya da ışık tutmaktadır.
1853 SOFTALAR İSYANI
Softalar İsyanı, medrese öğrencilerinin hükümet politikalarına karşı düzenlediği önemli bir protestodur. Mehmet Ali Paşa'nın savaş yanlısı politikalarını destekleyen öğrenciler, medrese sırasını Beyazıt Camii'nin minaresine asarak sembolik bir mesaj vermiştir. Bu isyan, öğrencilerin toplumsal rol anlayışını ve siyasal aktörler tarafından yönlendirilebilme potansiyellerini ortaya koymuştur.
1859 KULELİ VAKASI: GİZLİ ÖRGÜTLENMENİN İLK ADIMLARI
Kuleli Vakası, Osmanlı'daki ilk örgütlü ihtilâl hareketlerinden biri olarak dikkat çeker. Abdülmecit'i tahttan indirerek Abdülaziz'i tahta çıkarmayı amaçlayan bu gizli komite, Osmanlı yönetimine karşı ilk ciddi örgütlenmelerden birini temsil etmiştir. Öğrencilerin, subaylar ve memurlarla işbirliği yaparak oluşturduğu bu hareket, ideolojik temelde örgütlenmenin ve gizliliğin önemini vurgular.
1876 TALEBE-İ ULUM İSYANI: SON BÜYÜK MEDRESE HAREKETİ
Talebe-i Ulum İsyanı, medrese öğrencilerinin organize ettiği büyük çaplı bir protestodur. Fatih, Süleymaniye ve Beyazıt Medreselerinden gelen on binin üzerinde öğrenci, Sultan Abdülmecit'in oğlu İzzettin Efendi'yi durdurarak, babasına Sadrazam Mahmut Nedim Paşa ile Şeyhülislâm Hasan Fehmi Efendi'nin görevden alınmasını iletmesini istemiştir. Bu olay, öğrencilerin toplumsve siyasal etkinliğini artırırken, hükümet üzerinde de önemli bir baskı oluşturmuştur.
1889 ASKERÎ TIBBİYE'DE KURULAN ÖRGÜT VE GENÇ TÜRKLER
1889 yılında İstanbul Askerî Tıbbiye'de kurulan ihtilâlci örgüt, Osmanlı İmparatorluğu'ndaki reform yanlısı unsurları bir araya getirmiştir. Kurucuları arasında Ohrili İbrahim Temo, Diyarbakırlı Abdullah Cevdet ve Arapkirli İshak Sükuti gibi isimler yer almıştır. Örgüt, hücre yapılanması sistemi ile faaliyet göstermiş ve bu sayede üyelerini koruma altına almıştır. Bu örgüt, kısa sürede Genç Türk hareketleriyle temasa geçerek, Osmanlı modernleşmesinde önemli bir rol oynamıştır.
1908 SONRASI: İTTİHAT VE TERAKKİ DÖNEMİ
1908'de iktidara gelen İttihat ve Terakki Fırkası, öğrenci siyasal faaliyetlerini baskı altına almıştır. Tüm öğrenci kitlesinin desteğini sağlayamayan İttihat ve Terakki, öğrenci desteğini artırmak için baskı yöntemlerine başvurmuştur. 1912 yılında, Balkan Savaşları öncesinde, Talât Paşa'nın teşvikiyle öğrenciler hükümet aleyhine gösterilere katılmıştır. Ancak bu dönemde öğrenci hareketleri, önceki yıllara kıyasla azalmıştır.
TÜRK OCAKLARI VE MİLLİYETÇİLİK
1911 yılında Askerî Tıbbiye öğrencilerinin girişimiyle İstanbul'da kurulan Türk Ocakları, öğrenci hareketlerinin kültürel bir boyut kazandığı önemli bir dönemi temsil eder. Türk Ocakları, Türk milliyetçiliğini yaymak ve milletin varlığını korumak amacıyla faaliyet göstermiştir. Bu kuruluşlar, sosyal devrim ilkesini benimsemiş ve düşüncelerini Türk Yurdu dergisinde açıklamıştır.
MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ VE ÖĞRENCİ PROTESTOLARI
İttifak Devletleri'nin Osmanlı topraklarını işgal etmeye başlamasıyla birlikte, İstanbul'da öğrencilerin yoğun katılımıyla protesto mitingleri düzenlenmiştir. Bu mitingler, Millî Mücadele'nin şekillenmesinde önemli bir rol oynamış; ancak siyasal olayların akışını değiştirme konusunda sınırlı bir etkiye sahip olmuştur.
29 Mart 1922'de İstanbul Darülfünun'da yapılan “Fuzuli ve Mülahazat-ı Felsefiyesi” panelinde, Rıza Tevfik, Fuzuli'nin Türk değil İranlı olduğunu söyledi. Bu sözlere yazar Süleyman Nazif itiraz ederek, “Fuzuli Türk’tür, Azeri Türkü’dür” dedi. Rıza Tevfik, tartışmayı daha da alevlendirerek, “Türk olsa ne çıkar? Bugün İstanbul’da rahat oturuyorsanız bunu büyük devletlerin İslam âlemine saygısına borçlusunuz,” ifadelerini kullandı. Bu sözler salonda kargaşaya yol açtı; öğrencilerle dinleyiciler arasında arbede çıktı, Rıza Tevfik salondan kaçtı. Boykotlor üniversitenin kapatılmasına kadar uzanmıştır.
Türkiye Cumhuriyeti Dönemi Öğrenci Hareketleri
1960 Öncesi Protestolar: Demokrat Parti döneminde, özellikle 1950'lerin sonlarında, üniversite öğrencileri hükümet politikalarına karşı protestolar düzenlemiştir. Bu olaylar, 27 Mayıs 1960 darbesine giden sürecin bir parçası olmuştur
1968 Hareketleri: Dünya genelinde etkili olan 1968 öğrenci hareketleri, Türkiye'de de yankı bulmuş ve üniversitelerde boykotlar, işgaller ve ideolojik çatışmalar yaşanmıştır.
1980 Öncesi Sağ-Sol Çatışmaları: 1970'lerde öğrenci hareketleri, ideolojik ayrışmaların etkisiyle sağ-sol çatışmalarına dönüşmüştür. Bu dönemdeki olaylar, 12 Eylül 1980 darbesine zemin hazırlamıştır.
1990'lar ve Sonrası: Türkiye'de öğrenci hareketleri, eğitim reformları, ekonomik krizler ve siyasi değişimlere bağlı olarak farklı şekillerde devam etmiştir.
Osmanlı İmparatorluğu'nun son yüzyılındaki öğrenci siyasal faaliyetleri, toplumsal ve siyasal buhranlara karşı hızlı tepki verme yetenekleriyle dikkat çekmektedir. Öğrenciler, toplumsal sorunlarla ilgilenmeyi kendilerine verilmiş bir görev olarak görmüş ve bu, aydın elitizminin bir yansıması olarak ortaya çıkmıştır. Ancak bu hareketler, genellikle öğrenci olmayan devlet adamları, siyasileşmiş öğretim üyeleri ve ordu mensupları gibi dış unsurların desteğiyle şekillenmiştir. Ayrıca, öğrencilerin siyasal eylemlere yönelmesinde gelecek kaygısı, sosyal itibar eksikliği ve kökenlerine bağlı kişisel faktörler de önemli bir rol oynamıştır. Bu özellikler, öğrenci hareketlerinin toplumsal değişimlerdeki etkisini anlamak için kritik bir çerçeve sunar.
Kaynakça:
https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniad/issue/50838/662894
https://ctad.hacettepe.edu.tr/14_27/08.pdf
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/8580
https://www.sabah.com.tr/ramazan/tarih/2011/08/01/osmanlinin-ilk-ogrenci-eylemi-sadrazami-yalinayak-birakti
https://www.odatv.com/analiz/osmanlida-ogrenci-eylemleri-nelere-yol-acti-1683
Ayvazoğlu, Osman. Osmanlı’dan Cumhuriyete Öğrenci Hareketleri
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder