GÖBEKLİ ADEM VE HAVVA:
SİLLE’DE BİR DUVARIN FISILDADIKLARI
AYA ELENİA KİLİSESİ'NİN DUVARINDAKİ GÖBEKLİ ADEM VE HAVVA NEYİ SİMGELİYOR?
HARAM YİYİNCE NASIL RESMEDİLDİLER?
GÖBEK DELİKLERİ VAR MIYDI TARTIŞMALARINDAN SONRA GÖBEKLİ OLARAK RESMEDİLMELERİNİN ANLAMI NEYDİ?
NEVİN BİLGİN
Konya’nın tarihi ve kutsal mekanlarından birisi de Sille’de bulunuyor.
Sille'deki tarihi mekanlar adeta taşların dili olduğunu bize anlatıyor.
Her biri geçmişten bugüne bir söz bırakan, iz taşıyan eserlerden birisi Arhangelos Mihael Kilisesi ya da daha bilinen adıyla Aya Elenia Kilisesi’nin duvarlarında saklı.
İ.S. 327 yılında Bizans İmparatoru Konstantin’in annesi Helena tarafından inşa ettirilen bu yapı, Anadolu’daki ilk kiliselerden biri olarak kabul edilir.
Sille’nin binyıllık hafızasında Roma’dan Selçuklu’ya, Karamanoğlu Beyliği’nden Osmanlı’ya uzanan çok katmanlı bir tarih saklı. Kilisenin iç duvarlarında ise zamanın ve inancın ortak belleğini yansıtan freskler sessizce anlatır geçmişi.
Bu fresklerden birinde yer alan Adem ve Havva figürleri ise dikkat çekici; figürlerin göbekleri belirgin. Alışılmış cennet tasvirlerinin aksine, bu tasvirde bedensel bir ağırlık, dünyevîleşmiş bir hal var.
Neden?
Sanat tarihçilerine göre bu tür ikonografiler, Hristiyan inanç sisteminde “ilk günah” sonrası insana yüklenen anlamı yansıtıyor.
Cennetten kovuluşun ardından Adem ile Havva artık yalnızca ruhani varlıklar değil; bedeniyle var olan, açlık duyan, üreyen, utanan, haram yediği için göbeği çıkan insanlar. İşte bu bedensel farkındalık, fresklerde göbek gibi detaylarla vurgulanıyor. Göbek, artık Tanrı’nın suretinden çok, insanın dünyevî hâlini, zaafını ve gerçekliğini temsil ediyor.
Rehber Akbulut Anlatıyor
Türkiye'nin deneyimli turizm rehberlerinden Mehmet Akbulut şöyle anlatıyor hikayesini:
“Hz. İsa’nın doğumundan tam 327 yıl sonra, Bizans İmparatoru Konstantinus’un annesi Helena, hac yolculuğu için Kudüs’e giderken bu topraklardan, Sille’den geçiyor. Burası o zamanlar, Hristiyanlığın ilk yıllarına tanıklık etmiş, kayalara oyulmuş mabetlerle dolu bir vadi. İnsanlar kayalıklarda yaşıyor, ekonomik durumları iyi değil. Helena, bu oyma mabetleri görünce çok etkileniyor ve burada yaşayan Hristiyanlara bir kilise yaptırmaya karar veriyor. Dile kolay, bu yapı neredeyse 1700 yıllık. Üstelik sadece yaptırmakla kalmıyor, kilisenin temel atma törenine de bizzat katılıyor. Kilise, 'Mihail Arkhankolos' adına inşa ediliyor. Yani bugünkü adıyla Aya Elenia Kilisesi. Hristiyan hacıların Kudüs’e yaptıkları yolculuklar sırasında uğradıkları önemli bir durak olarak işlev görmüştür.
Bu yapı zamanla yıpranıyor elbette, ama asla unutulmuyor. Asırlar boyunca birçok kez onarılıyor. Kilisenin içindeki Yunan harfleriyle yazılmış Türkçe tamir kitabesi, bize 1833 yılında bir restorasyon yapıldığını söylüyor. Hatta aynı kitabede, bu onarımın Sultan Abdülmecit döneminde gerçekleştiği ve bu kilisenin dördüncü kez elden geçirildiği belirtiliyor. Yani Osmanlı da buraya değer vermiş, sahip çıkmış. Günümüzde yeniden restore edilerek müze olarak hizmet görmekte"
Akbulut, Adem ile Havva'nın göbekli olarak tasvir edilmesini de günah işlem sonrası yani harama karıştıklarını tasvir etmek amacıyla çizilmiş olduğunu anlatıyor.
Toplumsal ve Antropolojik
Bazı yorumculara göre bu göbekli tasvirler, yalnızca teolojik değil, aynı zamanda toplumsal ve antropolojik bir yansıma sunuyor.
ille gibi yerleşim yerlerinde eserleri yapan sanatçılar, çevrelerinde gördükleri bedenleri resmiyorlar. Bu nedenle, fresklerdeki Adem ile Havva figürleri hem inancın düşüş anlatısını hem de dönemin halkının fiziksel algısını taşıyor.
Aya Elenia Kilisesi'nin 1833 tarihli Yunan harfli Türkçe kitabesi, binanın tamir edildiğini ve dönemin Rum cemaatinin burayı aktif olarak kullandığını belgeliyor. Ancak 1923'teki nüfus mübadelesiyle cemaat mübadeyle gidince kilise sessizliğe bürünmüş, günümüzde ise yeniden restore edilerek müze olarak açılmış durumda.
Göbekli Adem ve Havva, sadece bir ikonografi detayı değil; insanın günahla tanışmasının, bedenle barışmasının ve dünya ile sınanmasının görsel hikâyesi. Aya Elenia’nın duvarındaki bu figürler, bizlere kutsal metinlerden çok daha fazlasını fısıldıyor aslında...
GÖBEK DELİKLERİ VAR MIYDI TARTIŞMASI
Öte yandan Adem ile Havva’nın kimi eserlerde göbek deliğiyle tasvir edilmesi, sanat tarihi ve teolojik tartışmalar açısından dikkat çeken bir konudur.
İncil’e göre Adem topraktan, Havva ise Adem’in kaburga kemiğinden yaratıldığı için biyolojik olarak göbek deliklerinin bulunmaması gerekirken, tarih boyunca yapılan sanat eserlerinde bu figürler sıklıkla göbek deliğiyle betimlenmiştir.
Bu durumun estetik, kültürel ve simgesel nedenleri vardır. Sanatçılar, insan bedenini anatomik bütünlüğüyle yansıtmak ve izleyicinin tanıdığı formu bozmamak adına göbek deliğini figürlere eklemiş; aynı zamanda göbek deliği, insanın dünya ile olan bağını ve dünyevi varoluşunu simgelediğinden, Adem ile Havva’nın cennetten kovuluşları sonrası artık “insan” olduklarını vurgulamak için sembolik olarak kullanılmıştır.
Bu durumun çarpıcı bir örneği, Michelangelo’nun Sistina Şapeli’nde yer alan “Adem’in Yaratılışı” freskinde görülür. Bu eserde Adem figürü göbek deliğiyle tasvir edilmiş ve bu tercih, hem estetik kaygılarla hem de Adem’in tanrısal ama aynı zamanda insani doğasını vurgulamak amacıyla yapılmış olabilir. Michelangelo’nun anatomik doğruluğa verdiği önem ve insan bedenine duyduğu hayranlık da bu tercihte etkili olmuştur.
Kaynakça:
https://tr.wikipedia.org/wiki/Aya_Elenia_Kilisesi
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2158480
https://konyadayim.com.tr/blogs/108/Aya-Elena-Kilisesi
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder