Kapitalizm: Kıl Üzerinden De Büyüyen Endüstri
Modernizm ve Denetlenen Beden
Kapitalizm, bedeni önce “kusurlu” ilan eder, sonra “çözümünü” satar.
Nevin BİLGİN
Bir kadının bacağını tıraş etmesi, yalnızca kişisel bir tercih midir, yoksa bir yüzyıllık sosyoekonomik mühendisliğin sessiz sonucu mu?
Modern kadının bedenini tıraş etme pratiği, kişisel bakımın ötesinde; moda endüstrisinin, tüketim kapitalizminin, patriyarkanın ve modern ideolojilerin kesişim noktasında şekillenen bir davranıştır. Oysa tarihin büyük bir bölümünde kadınlar bacaklarını ya da koltuk altlarını tıraş etmiyordu. Vücut kılları ayıp değildi, görünür de değildi. Giysiler örtüldükçe beden, kılıyla birlikte doğaldı. Ancak beden görünür olmaya başladığında, kıllar da "istenmeyen" hâle geldi.
1910’larda Başladı
20. yüzyılın başında, özellikle ABD ve Avrupa'da dansçılar ve aktrisler – sahne kostümleri gereği – vücutlarını sergilemek zorundaydı. 1915 yılında, Harper's Bazaar dergisinde ilk kez bir koltuk altı tıraş reklamı yayımlandı. Aynı dönemde, Gillette firması kadınlara özel ilk tıraş bıçağını piyasaya sürdü. Neden mi? Çünkü kadınlar için yepyeni bir pazara ihtiyaç vardı. Erkeklerin tıraş olduğu bir dünyada, kadınların bedenine yönelen bu yeni güzellik dayatması, kapitalizmin parfümlü paketidir.
1920’ler–30’lar: Moda Kısaldı, Kıl Açığa Çıktı
Etek boyları dizin üstüne çıkarken, kolsuz elbiseler de gece hayatında popülerleşti. Bu da kadınların vücut kıllarını “sorun” hâline getirdi. Tıraş bıçakları, tüy dökücüler, kremler ve pudralar hızla yaygınlaştı. Çorap endüstrisi ise bu süreci örtmekte önemli bir rol oynadı: Koyu renkli, kalın çoraplar kılları gizlerken, 2. Dünya Savaşı’yla birlikte naylon kıtlığı başlayınca kadınlar çorapsız kalakaldı. Görünen bacak, tıraşı zorunlu hâle getirdi. Böylece "temiz bacak", "kadınsı bacak"la eşdeğer kılındı.
1946: Bikini ve Ağdanın Doğuşu
Savaş sonrası yıllarda, 1946’da bikini moda sahnesine çıktı. Ve kadının her yeri kapitalizmin ilgi alanına girdi. Ağda bantları, lazerler, tüy dökücüler, güzellik salonları... Tıraş, artık yalnızca bir bakım değil, bir sektör olmuştu.
Kıl Endüstrisi
Kozmetik sektörü, kadın bedeninin her bir milimetresine değdi. Vücut kılları bir “problem” olarak tanıtıldı, çözümü ise piyasada satılmaya başlandı. Tıraş bıçağı firmaları, kadınların “kusursuz ten” ihtiyacını üretip, çözümünü raflara koydu. Bu strateji, yalnızca ekonomik değil, ideolojik bir manipülasyondu: Kadın, kendi doğal halinden utanmalıydı. Ancak çözüm, marketteydi.
Feminizm ve Kılın Simgesel Direnişi
1970’li yıllarda, feminist hareketler kadınların vücutlarını özgürleştirmeye çalıştı. Kıl, patriyarkal güzellik normlarına karşı bir direnişin sembolüne dönüştü. Vücut kıllarını almamak, kadınların erkek bakışı için değil, kendileri için yaşama taleplerini sembolize etti. Ancak tüketim kültürü öyle güçlüydü ki; bu alternatif güzellik anlayışı kitlesel bir norm hâline gelemedi.
Modernizm ve Denetlenen Beden
Modern toplum, bedeni sadece güzellik değil; disiplin, kontrol ve üretkenlik nesnesi olarak da şekillendirdi.
Michel Foucault’nun beden politikaları çerçevesinde, kılsız beden, düzenli ve kontrol edilen bireyin göstergesidir. "Bakımlı kadın", artık sadece estetik değil; çalışabilir, ilişki kurabilir, arzulanabilir, sosyal kabul görebilir bir varlık anlamına gelir.
Kadınların bacaklarını tıraş etmesi, bugün sıradan bir tercih gibi görünse de; moda, savaş, çorap, reklâm, endüstri, erkek bakışı, ve modernizmin iç içe geçtiği tarihsel bir zorunluluğun ürünüdür. Kapitalizm, bedeni önce “kusurlu” ilan eder, sonra “çözümünü” satar. Feminizm, bu döngüyü kırmak ister. Ama çoğu zaman, bizler bu iki kutbun arasında, kendi bedenimize ne kadar biz karar veriyoruz sorusuyla baş başa kalırız.
Kaynakça:
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/780238
Foucault’da İktidar, Beden ve Özne Üçlüsü
https://www.academia.edu/63254796/Foucault_ve_Beden
https://sosyolojikbaglam.org/wp-content/uploads/2020/12/DemirkanButler2020.pdf
https://iep.utm.edu/foucfem/
https://www.vox.com/2015/5/22/8640457/leg-shaving-history
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder