BÖLÜŞÜMÜN YENİ HEDEFİ AFRİKA MI?

Afrika'da Yatırım Yarışı, Aktörler ve Gelecek Senaryoları

NEVİN BİLGİN

21. yüzyılın küresel ekonomi sahnesinde Afrika, yalnızca doğal kaynaklarıyla değil, genç nüfusu, geniş pazar potansiyeli ve kalkınma ihtiyacıyla da dikkat çekici coğrafik bölge özelliği taşıyor. Uzun yıllar sömürgecilik, iç savaşlar ve yoksullukla anılan kıta, artık birçok ülke için yeni bir büyüme ve yatırım alanı olarak görülüyor. 

Bu yeni ekonomik yönelim, bir “yeni sömürgecilik” tartışmasını da beraberinde getiriyor. Afrika’da hangi ülkeler yatırım yapıyor? Bu yatırımların doğası ne? Bölüşümün yeni hedefi gerçekten Afrika mı?

Çin: Altyapının Yeni Efendisi

Afrika’da en dikkat çekici aktör hiç kuşkusuz Çin. "Kazan-Kazan" sloganıyla hareket eden Çin, kıtanın neredeyse her ülkesinde altyapı projeleri, limanlar, yollar, demiryolları ve enerji yatırımlarıyla boy gösteriyor. Çin’in en büyük hedefi ise Afrika’daki doğal kaynaklara erişimi sürdürülebilir hale getirmek ve Çin malları için pazar yaratmak. Çin’in Afrika’daki toplam yatırımının 2022 itibarıyla 155 milyar doları geçtiği tahmin ediliyor.

ABD ve Avrupa: Eski Sömürgeciler Yeni Yatırımcılar

Avrupa ülkeleri özellikle eski sömürgeleriyle ilişkilerini yeniden şekillendirerek Afrika’da etkinliklerini sürdürmeye çalışıyor. Fransa, Almanya ve İngiltere; eğitim, enerji ve sağlık sektörlerinde aktif. ABD ise Çin’in kıtadaki yükselişine karşılık Afrika’da stratejik müttefikler oluşturma çabasında. ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) Afrika'daki birçok projeyi finanse ediyor. 

Körfez Ülkeleri: Gıda ve Tarım Güvencesi

Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan ve Katar gibi Körfez ülkeleri ise özellikle tarım alanında Afrika'da toprak satın alarak ya da kiralayarak gıda güvenliğini sağlamayı hedefliyor. Aynı zamanda enerji ve finans sektörlerinde de yatırımları dikkat çekiyor. 

Yatırımların Felsefesi: Kalkınma mı, Kontrol mü?

Afrika’daki yatırımların çoğu büyük ölçekli, devlet destekli ya da devlet güdümlü projelerden oluşuyor. Bu durum ise yerel halkın, yerel ekonominin ne ölçüde fayda sağladığı sorusunu gündeme getiriyor. Bazı akademisyenler bu yatırımları “kalkınma işbirliği” olarak görürken, bazıları ise “yeni sömürgecilik” olarak değerlendiriyor. Altyapı projeleriyle birlikte artan borç yükü, bağımlılık ilişkilerini de beraberinde getiriyor.

Bölüşüm Yarışı Devam Ediyor

Afrika, yatırım için devasa bir potansiyele sahip. Ancak bu potansiyelin ne ölçüde Afrikalıların lehine kullanılacağı ise hâlâ tartışmalı. Çin,  ABD, Avrupa ve Körfez ülkeleri arasında süren bu yatırım yarışında en büyük tehlike, kıtanın yeniden bir “bölüşüm haritasına” dönüşmesi.

2024 yılı Afrika’ya doğrudan yabancı yatırımlar (FDI) açısından rekor bir dönem oldu. UNCTAD raporuna göre toplam FDI girişi 97 milyar ABD dolarına çıkarak bir önceki yıla göre %75 artış kaydetti. 

Bunun önemli bir bölümünü büyük altyapı ve kentsel projeler oluşturdu. Ayrıca yatırım kolaylaştırma politikaları ve liberalizasyon adımlarıyla sürdürülebilir büyüme desteklendi. 

Afrika’ya En Çok Yatırım Yapan Ülkeler ve Bölgeler

Bölge / Ülke

Yatırım Yapıcı Ülkeler

Ana Sektörler

Avrupa Birliği

Birleşik Krallık, Fransa, Hollanda

Yeşil enerji, altyapı, sağlık, eğitim; Global Gateway ile Afrika-AB işbirliği Vikipedi

Amerika Birleşik Devletleri

ABD şirketleri ve doğrudan yatırımcılar

Enerji, iş hizmetleri, teknoloji, üretim spglobal.comey.com

Çin

China–Africa Development Fund, devlet kuruluşları

Ulaştırma altyapısı (liman, demiryolu), madencilik, enerji, inşaat Vikipedi+1

Birleşik Arap Emirlikleri (BAE)

DP World, Abu Dhabi yatırım fonları

Lojistik, limanlar, enerji, tarım, sanayi; $97 milyar değerinde anlaşmalar spglobal.comWall Street Journal

Hindistan, Singapur, GCC Ülkeleri

Hint şirketleri, Singapur fintech firmaları

Finans teknolojisi, lojistik, ticaret, e-hükümet; yatırım stoklarında %30‑37 CAGR spglobal.com

Afrika’da Öne Çıkan Hedef Ülkeler

Mısır

2023’te yaklaşık 9,8 milyar ABD doları FDI aldı. 2024’te ise bu miktar USD 46 milyar civarına yükseldi. 

Suez Bölgesi, yenilenebilir enerji ve mega-kent projeleri yatırımcı çeken ana alanlar arasında yer aldı.

Güney Afrika

2023 FDI girişi 5,2 milyar USD, ekonomisi hala Afrika’nın en çeşitlilerinden biri. İş hizmetleri, teknoloji ve yeşil enerji alanları ön planda. 

Etiyopya

2023’te 3,26 milyar USD yatırım çekti. İstanbul, tekstil sanayisi ve sanayi bölgeleri yatırımcıları cezbetmeye devam ediyor

Uganda, Senegal, Mozambik, Namibya

Uganda: 2,89 milyar

Senegal: 2,64 milyar

Mozambik: 2,51 milyar

Namibya: 2,35 milyar USD

Bu ülkeler enerji, madencilik, altyapı, hidroelektrik, LNG ve tarım alanlarında yabancı yatırım ilgisi görüyor

Nijerya, Fildişi Sahili, DRC

Nijerya: 1,87 milyar

Fildişi Sahili: 1,75 milyar

DRC: 1,64 milyar USD

Büyük doğal kaynak potansiyeli ile dikkat çekiyorlar. 

https://www.engineeringnews.co.za/article/fdi-flows-into-africa-rose-by-75-to-97bn-in-2024-unctad-report-shows-2025-06

https://www.spglobal.com/market-intelligence/en/news-insights/research/foreign-direct-investment-trends-sub-saharan-africa

https://time.com/6975593/gulf-investment-boom-africa/?utm_source

https://www.wsj.com/world/africa/the-new-investment-superpower-outflanking-china-and-the-u-s-in-africa-ce52721c?utm

https://www.reuters.com/investigations/china-builds-space-alliances-africa-trump-cuts-foreign-aid-2025-02-11/

https://unctad.org/publication/world-investment-report-2023