MAYMUN ÇİÇEĞİ VİRİSÜ VE AŞISI
AVRUPA AŞI SİPARİŞLERİNİ VERMEYE BAŞLADI
EVCİL HAYVANLAR DA RİSK TAŞIYOR
DANİMARKALI FİRMA AŞI ÜRETİCİSİ
NEVİN BİLGİN
Son aylarda, maymun çiçeği virüsü (Monkeypox) dünya genelinde sağlık endişelerine yol açtı. Virüsün, Orta ve Batı Afrika'dan çıkan ilk vakaların ardından Avrupa'da da ortaya çıkması, uluslararası sağlık topluluğunun dikkatini çekti. Avrupa ülkeleri, virüsün yayılmasını kontrol altına almak ve olası bir salgının önüne geçmek için çeşitli stratejiler geliştirdi. Bu stratejilerin merkezinde, virüse karşı etkili olduğu bilinen Imvanex aşısı yer alıyor.
Almanya, Imvanex'ten 400 bin doz sipariş ederek büyük bir adım attı. Imvanex, Danimarkalı Bavarian Nordic firması tarafından üretilmektedir ve Avrupa Birliği tarafından onaylanmıştır. Fransa ve İngiltere de benzer adımlar atarak aşı kampanyaları başlatmış ve sağlık önlemlerini genişletmiştir. ABD de ek aşı siparişi veren ülkeler arasında bulunuyor.
Maymun çiçeği virüsüne karşı koruma sağlayan aşılar, geçmişte kullanılan iki çiçek aşısından türetilmiştir: ACAM2000 ve JYNNEOS.
ABD’de yalnızca bu iki aşının kullanımına izin verilmektedir. Avrupa Birliği de JYNNEOS’un kullanımına onay vermiştir.
100 yıldan uzun bir süre boyunca bilim çevresi, çiçek aşısının sığır çiçeği hastalığından türetildiğine inanıyordu. Ancak yapılan moleküler testler ve genetik sekanslamalar, bu aşıların bilinmeyen bir virüse dayandığını ortaya koymuştur.
Bilinen tek bir şey var: Çiçek hastalığının sonunu getiren ve bugün de maymun çiçeği hastalığına karşı kullanılan aşılar, bugüne dek kimsenin teşhis edemediği bir virüse dayanıyor. Maymun çiçeği aşısı olan JYNNEOS, Bavarian Nordic firmasınca üretilmektedir.
Maymun Çiçeği Virüsü ve Sağlık Riskleri
Maymun çiçeği virüsü, Orta ve Batı Afrika'da endemik olan bir virüs türüdür. Genellikle kemirgenler ve primatlar gibi hayvanlar tarafından taşınır ve insanlara, enfekte hayvanlarla doğrudan temas yoluyla geçebilir. Ayrıca, enfekte kişilerin kullandığı eşyalar (giysiler, havlular) ve tükürük yoluyla da bulaşabilir. Virüs, kişiden kişiye yayılma eğilimindedir, ancak bu yayılma genellikle semptomların başladığı dönemde görülür. Virüsün yayılma yolları arasında, döküntülerle doğrudan temas, enfekte eşyaların kullanımı ve enfekte kişilerin öksürük veya hapşırık yoluyla virüs salınımı bulunur.
Semptomlar
Virüsün inkübasyon süresi beş ila 21 gün arasında değişir. İlk belirtiler arasında ateş, baş ağrısı, kas ağrıları, sırt ağrısı, lenf bezi şişmesi, titreme ve halsizlik bulunur. Semptomlar arasında özellikle dikkat çeken bir diğer unsur, vücutta döküntülerin ortaya çıkmasıdır. Döküntüler genellikle ateşten 1-3 gün sonra başlar ve yüz, avuç içleri, ayak tabanları gibi bölgelerde yoğunlaşır. Lezyonlar genellikle şişkin, içi sıvı dolu olup, zamanla kurur ve düşer. Semptomlar genellikle 2-4 hafta sürer ve çoğu zaman kendiliğinden geçer. Ancak, bazı vakalarda komplikasyonlar gelişebilir ve hastalık daha ciddi bir hal alabilir.
Aşı ve Tedavi
Imvanex, çiçek hastalığına karşı kullanılan aşıların modern bir versiyonudur ve bu aşının maymun çiçeği virüsüne karşı da koruma sağladığı kanıtlanmıştır. Imvanex, Bavarian Nordic firması tarafından üretilir ve Avrupa Birliği tarafından onaylanmıştır. Aşı, deri altına enjekte edilir ve genellikle iki doz halinde uygulanır. İlk dozdan en az 28 gün sonra ikinci doz alınır. Imvanex'in yanı sıra, maymun çiçeği virüsüne karşı tedavi ve aşılama stratejileri, sağlık yetkilileri tarafından oluşturulan erken gözetim protokollerine dayanır. WHO (Dünya Sağlık Örgütü), virüsün kontrol altına alınabileceğini belirtmiş, ancak bu süreçte uluslararası toplumun dikkatli olması ve gözetimi artırması gerektiğini vurgulamıştır.
Aşı Stratejileri ve Uygulama
Almanya, Imvanex aşısından 400 bin doz sipariş ederek büyük bir adım atmıştır. Bu önlem, ülkenin potansiyel bir salgına karşı hazırlıklı olma niyetini gösterir. Aşı, çiçek hastalığına karşı korunma sağlamak için kullanılsa da, maymun çiçeği virüsüne karşı da etkinliği kanıtlanmıştır. Almanya'nın bu adımı, aşı stoğunu artırarak, virüsün yayılmasını sınırlamak ve sağlık sisteminin üzerindeki yükü azaltmak amacıyla yapılmıştır.
Fransa’nın Aşı Kampanyası
Fransa, maymun çiçeği virüsü vakalarının artışı ile başa çıkmak amacıyla bir aşı kampanyası başlatmıştır. Kampanya, temaslı yetişkinlere odaklanmakta ve temasın ardından dört gün içerisinde aşı yapılmasını tavsiye etmektedir. Ayrıca, aşılamanın gerektiği durumlarda bu sürenin 14 güne kadar çıkabileceği belirtilmiştir. Fransa'nın bu adımı, virüsün yayılmasını sınırlamak ve toplum sağlığını korumak için önemli bir stratejidir.
İngiltere’nin Sağlık Önlemleri
İngiltere, maymun çiçeği virüsü ile ilgili durumunu yakından takip etmekte ve sağlık önlemlerini genişletmektedir. Ülkede, son günlerde 14 yeni vaka bildirilmiş ve toplam vaka sayısı 71’e yükselmiştir. İngiltere, aşı ve sağlık önlemlerini artırarak, virüsün yayılmasını kontrol altında tutmaya çalışmaktadır. Bu adımlar, ülkedeki sağlık sisteminin virüsle mücadele kapasitesini güçlendirmeyi hedeflemektedir.
Uluslararası Tepkiler ve Sağlık Önerileri
Dünya Sağlık Örgütü (WHO), maymun çiçeği virüsüne karşı küresel bir yanıt geliştirmek adına önemli adımlar atmaktadır. WHO'nun Küresel Bulaşıcı Tehlikelere Hazırlık Direktörü Sylvie Briand, virüsün seviyesini ve yayılma yönünü anlamak için gözetimin artırılmasını önermiştir. Briand, "Salgınların normal olmayabileceğine değinerek, ancak kontrol edilebilir olduğunu" belirtmiştir. WHO, maymun çiçeği virüsü geçiren kişilerin evde izole edilmesini ve sağlık görevlilerinin maske takmasını önermektedir. Ayrıca, yüksek gelirli ülkelerde ortaya çıkan vakaların, küresel sağlık sisteminin dikkatini çekmesi gerektiğini ifade etmiştir.
Avrupa ülkeleri, aşı siparişleri ve sağlık önlemleri ile virüsün yayılmasını sınırlamak ve toplum sağlığını korumak için ciddi adımlar atmaktadır. Küresel sağlık topluluğu, virüsün yayılmasını önlemek ve etkilerini minimize etmek için bu tür stratejilerin önemini kabul etmektedir. Aşılar, sağlık sistemleri üzerindeki yükü azaltarak, virüsle mücadelede kritik bir araç olarak öne çıkmaktadır.
Evcil Hayvanlar da Risk Taşıyor
Mpox zoonotik bir hastalıktır, yani hayvanlar ve insanlar arasında yayılabilir. Doğadaki mpox'un kesin kaynağı bilinmemektedir, ancak ip ve güneş sincapları, dev keseli sıçanlar ve Afrika dormice gibi küçük memelilerin virüsü Batı ve Orta Afrika'nın bazı bölgelerinde taşıyabileceğine inanılmaktadır.
İnsanlar, enfekte hayvanlarla doğrudan temas yoluyla, genellikle enfekte hayvanları veya vücut parçalarını ve sıvılarını avlarken, yakalarken ve işlerken virüsle enfekte olabilirler. Küçük memeliler virüsü semptomsuz taşıyabilirken, maymunlar gibi insan olmayan primatlar mpox ile hastalanabilir ve insanlar gibi hastalık belirtileri gösterebilir.
2003 yılında, evcilleştirilmiş çayır köpeklerinde bir mpox salgını, Batı Afrika'dan enfekte küçük memelilerin bir sevkiyatı ile yatak ve kafesleri paylaştıktan sonra meydana geldi. Bu, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki altı eyalette 47 insan vakasına yol açtı. Bu, Afrika dışında insan mpox'unun ilk kez rapor edilmesiydi. Enfekte olmuş veya mpox'a maruz kalmış hayvanları ve insanları ayırmak, mpox'un daha fazla yayılmasını durdurmaya yardımcı olabilir.
Hayvanlarda Mpox Hakkında Ne Biliyoruz?
- Maymun çiçeği virüsü, maymunlar, karıncayiyenler, kirpiler, çayır köpekleri, sincaplar ve fareler dahil olmak üzere çok çeşitli memeli türlerini enfekte edebilir.
- Hangi hayvan türlerinin Maymun Çiçeği virüsü ile enfekte olabileceğini hala öğreniyoruz. Sürüngenlerin, amfibilerin veya kuşların mpox alıp alamayacağını bilmesek de, bu hayvanların diğer ortopoksvirüslerle enfekte olduğu bulunmadığından bu pek olası değildir.
- Tüm hayvanlarda mpox olduğunda kızarıklık olmaz.
- Enfekte hayvanlar Maymun Çiçeği virüsünü insanlara ve diğer hayvanlara yayabilir ve enfekte olan kişilerin Maymun Çiçeği virüsünü yakın temas yoluyla hayvanlara yayması mümkündür.
- Maymun çiçeği virüsü, mpox (kabuklar, kabuklar, sıvılar) ve solunum salgıları dahil olmak üzere enfekte vücut sıvılarının neden olduğu döküntülerde ve potansiyel olarak idrarda (çiş) ve dışkıda (kaka) bulunabilir.
Evcil Hayvanlarda Mpox Hakkında Bildiklerimiz
- Köpekler ve kediler gibi evcil hayvanlara Maymun Çiçeği virüsü bulaşıp bulaşmayacağından emin değiliz, ancak bu mümkün olabilir.
- Mpox'lu kişiler, virüsü sevişme, sarılma, sarılma, öpüşme, yalama, uyku alanlarını paylaşma ve yiyecek paylaşma gibi yakın temas yoluyla evcil hayvanlara yayabilir.
2022'de başlayan küresel mpox salgını sırasında hiçbir evcil hayvanın veya başka bir hayvanın mpox olduğu doğrulanmadı.
Mpox'unuz varsa evcil hayvanlara nasıl bakılır?
- Mpox'unuz varsa, virüsün yayılmasını önlemek için evcil hayvanlar, evcil hayvanlar ve vahşi yaşam dahil olmak üzere hayvanlarla temastan kaçının.
- Ayrı bir evde yaşayan arkadaşlarınızdan veya aile üyelerinizden, tamamen iyileşene kadar hayvanlarınıza bakmalarını isteyin. İyileştikten sonra, sağlıklı hayvanları geri getirmeden önce evinizi temizleyin ve dezenfekte edin.
- Şiddetli mpox riski yüksek olan kişiler, mpox'lu bir kişiyle yakın temasta bulunan hayvanlara bakmamalıdır. Bu içerir
- Bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler
- Hamile insanlar
- Küçük çocuklar
- Atopik dermatit veya egzama öyküsü olan kişiler
Evcil hayvanınızın mpox olduğunu düşünüyorsanız atmanız gereken adımlar
- Evcil hayvanlarda olası mpox semptomları arasında döküntü, uyuşukluk, iştahsızlık, öksürük, şişkinlik, burun ve/veya göz salgıları veya kabuk, ateş ve/veya çiçek benzeri cilt yaraları bulunur (başlangıçta önce bir sivilce veya kabarcık gibi olabilir).
- Evcil hayvanınızın olası veya doğrulanmış mpox'u olan bir kişiyle yakın teması varsa ve yeni bir döküntü veya iki başka semptomu varsa, evcil hayvanınızı mpox için test ettirin.
- Bir hayvanın, olası veya onaylanmış mpox'lu bir kişiyle temastan sonraki 21 gün içinde hasta göründüğünü fark ederseniz veterinerinizi arayın. Bir veteriner sizi bilgilendirmeye yardımcı olabilir Devlet Halk Sağlığı Veteriner Hekimi [136 KB, 7 sayfa] veya Devlet Hayvan Sağlığı Yetkilisi, yüksek riskli evcil hayvanların test edilmesine yardımcı olabilir.
- Hasta hayvanı diğer evcil hayvanlardan ve hayvanlardan ayırın.
- Hayvan ve insanlar arasındaki doğrudan teması, tamamen iyileşene veya bir veteriner size güvenli olduğunu söyleyene kadar en az 21 gün boyunca sınırlayın.
- Ellerinizi sık sık yıkayın ve hasta hayvanlara bakarken ve onları temizlerken cildinizi örten giysiler giyin. Hasta hayvanlara baktıktan sonra kıyafetlerinizi yıkayın.
- Hayvan yataklarını, muhafazaları, yiyecek tabaklarını ve enfekte hayvanlarla doğrudan temas halinde olan diğer öğeleri dezenfekte edin.
- Kirli çamaşırları ve yatak takımlarını (tek kullanımlık kemirgen yatakları dahil) sallamayın.
Birisi hasta olduğunda evinizi nasıl temizleyeceğiniz ve dezenfekte edeceğiniz hakkında bilgi için Temizlik ve Dezenfeksiyon sayfasını ziyaret edin.
Evcil Hayvanlarda ve Diğer Hayvanlarda Mpox
Hangi memelilerin mpox virüsü ile enfekte olabileceğini hala öğreniyoruz. Herhangi bir memelinin enfekte olabileceğini varsaymalıyız. Tablo, hangi hayvanların mpox virüsü veya diğer yakından ilişkili ortopoksvirüslerle enfekte olabileceğini göstermektedir.
Kaynakça:
https://www.bbc.com/turkce/articles/c13nenz0e1lo
https://dergipark.org.tr/tr/pub/kutfd/article/1135547
https://dergipark.org.tr/tr/pub/estudamhsd/issue/73011/1159090
https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-61606347
https://www.ntv.com.tr/galeri/saglik/maymun-cicegine-karsi-almanya-240-bin-doz-asi-siparis-ettigini-duyurdu-imvanex-nedir-imvanex-nasil-uygulanir-imvanexin-yan-etkileri-nelerdir,KbCESrEsCEebNmf2W2IZ-w
Maymun çiçeğine karşı koruma sağlayan gizemli virüsün kökeni ne? - BBC News Türkçe
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder