ERKEKLİK SEMBOLÜNE DÖNÜŞEN TESBİH,  BUDİST GELENEĞİ ÇIKTI

NEVİN BİLGİN 

Bugün, özellikle gücün, erkekliğin, muhafakarlığın sembolü olarak görünen tesbihin Hindistan'da ortaya çıkan ve meditasyon aracı olduğunu biliyor muydunuz? 

Geçmişte, evde namaz kılanların ellerinde gördüğümüz, mevlütlerde ya da babalarımızın cebinde gördüğümüz, ancak daha sonra Yeşilçam filmlerinde ayakkabısının arkasına basın elinde tesbih sallayan erkeklerin elinde  görmeye başladığımız bugün ise erkekliğin, muhafazakarlığın, muhafazakar siyasetin de sembolü haline gelmiş tesbihler. 

Tesbihler ilk olarak Budist bir geleneğin parçası olarak ortaya çıkmıştır. 

O kadar yaygın bir "erkek aksesuarı" olarak gördüğümüz, hele şimdilerle altınından, gümüşüne kehribarından, antikasına kadar fetişizme dönüşen tesbih, binlerce yıl önce Hindistan’da meditasyon yapmak için kullanılan bir araçtı. Hem de yalnızca erkeklere ait bir obje olarak değil, manevi bir aracı olarak başladı.

Tesbihin Budist Kökeni ve Hindistan'daki Yeri

Tesbih, ilk olarak Hindistan'da, Budizm ve Hinduizm’in kutsal ibadetleriyle bağlantılı olarak kullanılmaya başlanmış. "Mala" adı verilen bu tesbih, Sanskritçe'de "çiçek demeti" veya "çelenk" anlamında kullanılmıştır.

Hindistan’daki ilk tesbihler, meditasyon yaparak ruhani huzura ulaşmayı amaçlayan rahiplerin kullandığı araçlar olmuştur.

Tesbihin, Budist rahiplerinin zihinlerini odaklamak için kullandığı "japamala" adıyla bilinen bir versiyonu da vardı. Bu tesbihler, duaların tekrarı sırasında ellerle çevrilen tanelerle sayılır, böylece kişi derin bir iç huzura ulaşmaya çalışırdı. Yani bir çeşit abaküs olarak kullanılmıştır. 

Şiva’dan Yeşilçam’a: Tesbihin Değişen Yolu

Budist geleneğiyle başlayan bu tesbih kullanımı, zamanla Hinduizm’e ve oradan Ortadoğu ve Avrupa'ya geçerek İslam’da da dua amaçlı olarak kullanıldı. 

Osmanlı döneminde ise sanatsal bir özellik de kazandı. 

Günümüzde tesbih, yalnızca dini bir obje olmaktan çıkıp, erkeklerin "güç sembolü"ne dönüştü. Yeşilçam'ın kabadayı karakterleri, ellerindeki o savrulan tesbihlerle, "güç, otorite ve kararlılık" mesajları veriyorlardı. Bugün de tesbih, erkekler için bir statü sembolü olarak kabul ediliyor.

Tesbihin Moda Olması: Bir Zamanlar İbadet, Şimdi Aksesuar

Hindistan'dan Osmanlı İmparatorluğu'na, oradan da modern Türkiye'ye kadar uzanan bu yolculuk, tesbihi zamanla bir aksesuar haline getirdi. Artık tesbih, yalnızca dini bir obje olmaktan çıkmış, farklı malzemelerden üretilen, estetik açıdan çekici ve koleksiyon değeri taşıyan bir nesneye dönüşmüş durumda. 

Çeşitli taşlar ve boncuklarla yapılan tesbihler, kişisel stilin bir parçası haline gelmişken, aynı zamanda huzur arayışında olanlar için de bir meditasyon aracı. 

Siyasette Tesbih: Gücün Sembolü Olarak Kullanımı

Ancak tesbih, yalnızca kişisel yaşamda ve günlük hayatta değil, siyasette de önemli bir yer tutuyor. Özellikle muhafazakar partilerde, liderlerin ve temsilcilerin ellerindeki tesbihler, bir güven ve bağlılık simgesi olarak kullanılıyor. Halk arasında, bir liderin tesbih kullanması, onun "geleneksel değerlere" ne kadar bağlı olduğunu ve güçlü bir liderlik sergilediğini gösteriyor. Yani, tesbih sadece kişisel huzurun ve meditasyonun değil, aynı zamanda toplumsal ve siyasi bir sembolün de aracı haline gelmiş durumda.

Kaynaklar: 

https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/94970/yokAcikBilim_10230279.pdf?sequence=-1

http://busbed.bingol.edu.tr/tr/download/article-file/436419

https://www.academia.edu/41972121/TESB%C4%B0H_TAR%C4%B0H%C3%87ES%C4%B0_K%C3%9CLT%C3%9CR%C3%9C_MALZEMES%C4%B0_VE_YAPIMINA_DA%C4%B0R_HER%C5%9EEY

https://www.researchgate.net/publication/331106877_Turkiye'de_Tesbih_Koleksiyonu_Kulturu_Malzeme_Fetisizmi_ve_Otantisite_Insasi