YAPIMLARIN YÜZDE 65'İNİ 5 FİRMA YAPIYOR

TÜRKİYE'DE SİNEMA VE DİZİ SEKTÖRÜNDEKİ TEKELLEŞME

FİYAP 2023 RAPORU ANALİZİ

NEVİN BİLGİN 

Türkiye'deki dizi ve sinema sektörüyle ilgili gündeme gelen iddialar öncesinde "tekelleşme" konusunun defalarca gündeme getirilldiği ortaya çıktı. Film Yap (FİYAP) tarafından hazırlanan 2023 raporuna göre, sektördeki yapım ve menajerlik şirketlerinin büyük bir kısmının kontrolü altında olan tekelleşme yapıları, sektördeki rekabeti olumsuz yönde etkilemektedir. Bu rapor, sektördeki adaletsiz rekabet ortamının yanı sıra, yeni yeteneklerin sektöre girmekte karşılaştığı zorluklara da dikkat çekmektedir. Tekelleşme, yalnızca sektörün gelişimine engel olmakla kalmıyor, aynı zamanda yaratıcı çeşitliliği ve bağımsız projelerin varlık bulmasını da zorlaştırmaktadır.

TEKELLEŞME DURUMU VE SÜREÇLERİ

FİYAP 2023 raporuna göre, Türkiye’deki toplam yapımların %65’i yalnızca beş büyük yapım şirketi tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu yüksek orandaki hakimiyet, küçük ve bağımsız yapımcıların sektörde yer bulmalarını engellemektedir. Öyle ki, bu büyük yapımcılar, sektörün yönünü belirleyen, prodüksiyon maliyetlerini ve içeriklerin dağıtımını kontrol eden önemli aktör haline gelmişlerdir.

Bu durum, sektördeki dizi ve film üretim sürecinde çeşitliliğin önünü tıkamaktadır. Küçük yapımcılar ve bağımsız projeler, bu beş büyük şirketin baskın etkisi altında projelerini hayata geçirmek için büyük zorluklar yaşamaktadır. Bağımsız içerik üreticilerinin çoğu, maddi ve yapısal engeller nedeniyle sektördeki büyük oyuncularla rekabet edememektedir.

REKABET KURULU VE DÜZENLEME GEREKSİNİMİ

Raporda, Rekabet Kurulu’nun son beş yılda sektöre yönelik 15 soruşturma açtığı belirtilmektedir. Ancak, raporun önerileri doğrultusunda, sektördeki tekelleşme eğilimlerinin daha etkin denetlenmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Rekabet Kurulu’nun, sektördeki büyük yapımcılar tarafından yapılan baskılara karşı daha güçlü düzenleyici önlemler alması gerektiği ifade edilmiştir. Bu sayede, küçük yapımcıların ve bağımsız projelerin daha eşit şartlarda rekabet edebilmesinin sağlanacağı belirtilmiştir. 

Raporda belirtilen verilere göre, Rekabet Kurulu’nun sektördeki denetimlerinin ardından tekelleşme eğilimlerinin %30 oranında azaldığı görülmüştür. Ancak, bu oran hala sektörün gerçek anlamda çeşitliliğe ulaşabilmesi için yetersiz kaldığı belirtilmiştir. 

YENİ YETENEKLERİN ÖNE ÇIKAMAMASI

Tekelleşmenin en büyük etkilerinden biri de sektördeki yeni yeteneklerin ön plana çıkmasındaki zorluklardır. Büyük yapım şirketlerinin sektördeki hâkimiyeti, genç ve bağımsız yeteneklerin kariyerlerini geliştirmelerini engellemektedir. FİYAP raporu, son üç yıl içinde sektöre giren yeni yapımcı sayısının %20 oranında düştüğünü ortaya koymaktadır. Bu durum, sektördeki yaratıcı çeşitliliği tehdit etmekte ve sektöre taze kan girmesini zorlaştırmaktadır.

Bağımsız yapımcılar, büyük şirketlerin etkisi altında kalan finansal engeller ve sıkı denetimler nedeniyle projelerini gerçekleştirmekte zorluk çekmektedir. Bu da yeni projelerin, farklı seslerin ve daha özgün içeriklerin sektörde daha az görünür olmasına yol açmaktadır.

TEKELLEŞMEYİ AŞMAK İÇİN ÖNERİLER

Raporda, sektördeki tekelleşme sorununu çözmek için birkaç önemli öneri sıralanmaktadır.

Düzenleyici Önlemler: Rekabet Kurulu, sektördeki tekelleşmeye karşı daha etkin denetimler yapmalı ve gerekli düzenlemeleri uygulamalıdır. Bu düzenlemeler, büyük yapım şirketlerinin sektördeki hakimiyetini sınırlayarak, küçük yapımcıların daha adil bir şekilde rekabet etmelerine olanak tanıyacaktır.

Finansal Teşvik ve Destekler: Küçük yapımcılar için finansal teşvikler ve destek programları oluşturulmalıdır. Bu tür programlar, bağımsız yapımcıların sektöre katkı sağlamasını ve daha fazla proje üretmesini teşvik edecektir. Rapora göre, bu tür teşvikler, bağımsız yapımcıların sayısını %25 oranında artırabilir.

Eğitim ve Farkındalık: Yapımcılar ve içerik üreticileri arasında adil rekabetin önemine dair eğitimler düzenlenmeli ve farkındalık çalışmaları yapılmalıdır. Bu tür çalışmaların sektördeki adil rekabet bilincini %40 oranında artırabileceği belirtilmektedir.

Yeni Platformlar ve Festivaller: Yeni yeteneklerin tanıtılabileceği platformlar ve festivaller düzenlenmelidir. Bu tür etkinlikler, sektördeki yeni yeteneklerin daha fazla tanınmasını ve bağımsız projelerin görünürlüğünü artıracaktır. Rapora göre, bu platformlar sektördeki yeni yeteneklerin tanınmasını %35 oranında artırabilir.

FİYAP 2023 raporu, Türkiye’deki sinema ve televizyon sektöründeki tekelleşme sorununun çözülmesi için önemli adımlar atılması gerektiğini vurgulamaktadır

Kaynakça: 

https://fiyab.org.tr/upload/sektor_aratrmas/rapor_cikis.pdf