BATI'NIN GÖLGESİNDE

EUROCENTRİZM (AVRUPAMERKEZCİLİK) NEDİR? SÖMÜRÜNÜN TARİHSEL VE GÜNCEL YÜZÜ

NEVİN BİLGİN 

Eurocentrizm (Avrupamerkezcilik), dünyayı Avrupa’nın tarihsel deneyimleri, değerleri ve başarıları üzerinden anlamlandıran bir dünya görüşüdür. Bu bakış açısı, Avrupa’yı ilerlemenin, modernliğin ve uygarlığın merkezi olarak konumlandırırken; Afrika, Asya ve Latin Amerika gibi bölgeleri geri, ilkel ya da gelişmeye muhtaç olarak damgalar. Bu zihniyet sadece tarih yazımını değil, kalkınma modellerini, akademik teorileri ve hatta uluslararası politikaları bile biçimlendirir.

İktisatçı Samir Amin’e göre, kapitalist sistemin temelleri yalnızca Batı’nın içsel dinamikleriyle değil, sömürgeleştirilen toplumların sistemli biçimde yağmalanmasıyla atılmıştır. 

Amin’in en önemli katkılarından biri, bu sürecin tarihsel bir dönemle sınırlı kalmadığını, hâlâ devam ettiğini göstermesidir. Ona göre sömürü, biçim değiştirerek günümüze kadar ulaşmış bir yapıdır. 

Bu düşünceler, Karl Marx’ın ilkel birikim kavramı temelinde yükselir. Marx, kapitalist üretim ilişkilerinin kurulabilmesi için öncesinde bir birikim sürecine ihtiyaç olduğunu söyler; bu birikim de köylülerin toprağından koparılması, halkların köleleştirilmesi ve doğal kaynakların ele geçirilmesiyle mümkün olmuştur.

Samir Amin, bu sürecin yalnızca geçmişte kalmadığını, günümüz küresel kapitalist sisteminin hâlâ bu eşitsiz temeller üzerinde yükseldiğini savunur. 16. yüzyıldan itibaren Amerikan yerli halklarının boyunduruk altına alınması, Afrika’nın köleleştirilmesi, Asya’nın kaynaklarının sömürülmesi gibi tarihsel olaylar sadece birer dönemsel kriz değil, sistematik bir genişleme stratejisinin parçalarıdır. Bu yapı, günümüzde de küresel güneyin borç sarmalları, ticari bağımlılık ilişkileri ve çok uluslu şirketlerin kontrolü aracılığıyla sürmektedir.

Bu bağlamda Eurocentrizm (Avrupamerkezcilik), dünyayı Avrupa’nın tarihsel deneyimleri, değerleri ve başarıları üzerinden anlamlandıran bir dünya görüşüdür. Bu bakış açısı, Avrupa’yı ilerlemenin, modernliğin ve uygarlığın merkezi olarak konumlandırırken; Afrika, Asya ve Latin Amerika gibi bölgeleri geri, ilkel ya da gelişmeye muhtaç olarak damgalar. Bu zihniyet sadece tarih yazımını değil, kalkınma modellerini, akademik teorileri ve hatta uluslararası politikaları bile biçimlendirir.

Eurocentrizmin Olumlu Gibi Gözüken Yönleri:

Modernleşme Anlatısı: Bazı düşünürler, Avrupa merkezli düşüncenin bilimsel devrim, sanayi toplumu ve demokratikleşme süreçlerini yaygınlaştırdığına inanır.

Teknolojik Gelişmelerin Yayılımı: Avrupa’nın keşif ve icatlarının tüm dünyaya ulaştırıldığı iddia edilir.

Ancak bu ‘olumlu’ yanlar çoğu zaman, sömürgeleştirilen halkların yok sayılması veya bu gelişmelerin onların sırtından gerçekleştiği gerçeğinin üzerinin örtülmesi anlamına gelir.

Eurocentrizmin Olumsuz ve Eleştirel Yönleri:

Tarihsel Sömürüye Meşruiyet Sağlaması: Sömürgeciliği ilerlemenin bir aracı olarak sunar.

Kültürel Tek Tipçilik: Farklı medeniyetleri küçümseyerek kendi modelini evrenselleştirir.

Güncel Eşitsizlikleri Görmezden Gelme: Mevcut küresel eşitsizliklerin tarihsel bağlarını gizler, Batı’nın hâlâ süren ayrıcalığını doğal gösterir.

Samir Amin’in çalışmaları, bu eleştirileri derinleştirir. Onun analizleri sayesinde, kapitalizmin ve modern dünyanın yalnızca Avrupa’nın içsel gelişimiyle açıklanamayacağı, aksine küresel bir yağma sistemine dayandığı daha net görülür hale gelir.

Samir Amin, 1931 yılında Mısır’da doğmuş, Marksist dünya-sistemi teorileriyle tanınan önemli bir iktisatçı ve düşünürdür. Hayatının büyük kısmını Afrika’da geçiren Amin, özellikle küresel eşitsizlik, sömürgecilik, Avrupamerkezcilik (Eurocentrism) ve eşitsiz kalkınma üzerine yaptığı çalışmalarla tanınır. Gelişmekte olan ülkelerin Batı merkezli bir dünya sisteminde nasıl bağımlı hale getirildiğini çözümlemeye çalışmış, ekonomik kalkınmanın eşit olmayan ve sömürüye dayalı doğasını gözler önüne sermiştir. Amin’in en bilinen eserleri arasında Eşitsiz Kalkınma, Avrupamerkezcilik, Kapitalizmden Uygarlığa gibi kitaplar yer alır.

Kaynakça: 

https://monthlyreview.org/product/eurocentrism/?utm_source=chatgpt.com

https://www.youtube.com/watch?v=5uSLsOX-n9o

https://merip.org/1992/01/amin-eurocentrism/

https://anarcho-copy.org/book/samir-amin-avrupa-merkezcilik-bir-ideolojinin-elestirisi/