Türkiye'de Bir Komün Deneyimi: Fatsa
1979'da NİSAN ve TEMMUZ arasında Komünist Sistem Denemesi
Nevin BİLGİN
1979–1980 yılları, Türkiye tarihinde yerel yönetim ve halk katılımı açısından eşine az rastlanan bir deneyimin yaşandığı dönemdir. Ordu’nun Fatsa ilçesi, bağımsız bir belediye başkanı olan Fikri Sönmez’in önderliğinde, halkın kendi yaşamını örgütlediği ve doğrudan yönetime katıldığı bir sosyal deneyim merkezi haline geldi. Bu süreç, Türkiye’de sosyalist düşüncenin pratiğe aktarıldığı nadir örneklerden biri olarak hafızalara kazındı.
Fikri Sönmez, mahallelerde kurulan komiteler aracılığıyla yerel yönetimi halka açtı. Bu komiteler, genellikle 100–200 kişiden oluşuyor, her komitenin yürütme kurulu tek sayılı kişilerden seçiliyordu; kimi 7, kimi 11, kimi 13 kişiden oluşuyordu. Aday olmak isteyen herkes ismini yazabiliyor, kararlar halkın ve komitenin çoğunluğu ile alınıyordu. Sönmez’in amacı, halkın kendi sorunlarını kendisinin çözebilmesi ve karar alma süreçlerine katılım göstermesiydi. Bugün “Beyaz Masa” adıyla bilinen katılımcı yönetim anlayışı, Fatsa’da mahalle komiteleri aracılığıyla 40 yıl önce hayata geçirilmişti.
Fatsa’da sosyal yaşam da bu süreçten derinden etkilendi. Dayanışma ilişkileri gelişiyor, mahalleler adeta birer topluluk hâline geliyordu. Halkın birbirine güveni yüksek, insanlar birbirine saygılıydı; pazarcılar sebze ve meyvelerini kasalar içinde açıkta bırakıyor, kimsenin dokunmayacağını biliyordu. Günümüz koşullarında bunun hayal edilmesi zor olsa da, Fatsa’da bu güven duygusu hayatın doğal bir parçasıydı. Komiteler, halkın ihtiyaçlarını belirleyip çözüm yolları üretiyor, kısa süre içinde yolların iyileştirilmesinden altyapı sorunlarının çözümüne kadar birçok işte aktif rol alıyordu.
Eğitim de komün deneyiminin önemli bir parçasıydı. Komite üyelerine sosyalizm, devrimcilik ve insan ilişkilerinde etik değerler öğretilmeye çalışılıyor, komşuya saygı ve birlikte yaşam kültürü geliştirilmek isteniyordu. Ancak bu eğitim ve bilinçlendirme süreci, deneyimin ömrü kısa olduğundan tam anlamıyla uygulanamadı. Komitelerin çoğu Nisan-Mayıs 1979’da seçilmişti, Temmuz 1980’de askeri müdahale ile her şey sona erdi. Haziran ayında fındık hasadı gibi ekonomik faaliyetler devam ederken, Temmuz ayında halkın kendi yaşamını düzenleyecek planlar yapılması düşünülüyordu; ancak direniş başka bir noktaya kaydı ve çatışmalara dönüştü.
Fatsa, kültürel açıdan da canlı bir deneyim sunuyordu. 8–11 Nisan 1979’da düzenlenen Fatsa Şenliği, halkın yoğun katılımıyla gerçekleşti ve dönemin önde gelen edebiyatçıları ve düşünürleri Can Yücel, Gülten Akın, Ünsal Oskay, Murat Belge ve Tuğrul Eryılmaz gibi isimler şenliğe katıldı. Şenlik, sadece dayanışmayı değil, kültürel üretimi ve sosyal birliği de destekledi. Halk, siyasi fikirlerin ötesinde, toplumsal katılımın ve birlikte yaşamın değerini deneyimliyordu.
Fatsa Komünü, merkezi hükümet ve sağcı çevreler tarafından bir tehdit olarak algılandı. 11 Temmuz 1980’de askeri müdahale ile bu deneyim sonlandırıldı. Fikri Sönmez tutuklandı, yargılandı ve ağır hapis cezasına çarptırıldı; 4 Mayıs 1985’te cezaevinde hayatını kaybetti. Her ne kadar kısa ömürlü olmuş olsa da, Fatsa Komünü, Türkiye’de halkın doğrudan katılımıyla yönetim deneyiminin nadir örneklerinden biri olarak hafızalarda yerini aldı. Komünal yönetim, dayanışma ve güven üzerine kurulu sosyal yaşam, yerel demokrasi ve toplumsal örgütlenme açısından önemli bir miras bıraktı.
Fatsa deneyimi, günümüzde bile katılımcı yönetim, mahalle komiteleri ve sosyal dayanışma fikirleri için bir referans noktası olarak değerlendirilmektedir. Halkın kendi yaşamına sahip çıkması, komiteler aracılığıyla karar alması ve sosyal hayatın güven, saygı ve dayanışma üzerine inşa edilmesi, Fatsa’yı Türkiye’de bir komün deneyimi olarak eşsiz kılmaktadır.
Kaynakça
https://birartibir.org/baska-bir-dunya-mumkun-diyorsan
https://bianet.org/yazi/fatsa-devrimi-surekli-ve-kesintisizdir-294951
https://www.devrimcihareket.com/olumsuzlugunun-39-yilinda-fikri-sonmez-ve-fatsa/
https://tr.wikipedia.org/wiki/Fikri_S%C3%B6nmez
Bora, Tanıl. Fatsa Şeyi.
https://birikimdergisi.com/haftalik/11106/fatsa-seyi
https://www.birgun.net/haber/fikri-sonmez-in-bilinmeyenleri-261729
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder