EŞYANIN KÖLESİ MİSİNİZ? 

EŞYA BEKÇİSİ HAYATLAR

MARX'IN META FETİŞİZMİ

"Ikea bize oturmaya gelir misin,

Bir maniniz yok, annenler de gelsin,

Ikea bize sardunyayı, keşfetme heyecanını ve tuzluğu uzatır mısın,

Bizi kısa dizelerle tanıştırır mısın, kadife puflarla ve

Bizi kafiye buklesi, yeşil hassasiyetiyle,

Ve harakiriyle, yedi taksitle çürüme üçü bankanızdan..."

— Ahmet Murat Özel, İkea Şiiri, 2019

NEVİN BİLGİN 

Eşyalarla dolu evler, fakat bu eşyaların bizi daha mutlu etmesi gerekirken, daha da yoran bir yük haline gelmesi. Ahmet Murat Özel’in “İkea Şiiri” bu ironiyi anlatır. Tüketim kültürünün bizleri nasıl sardığını ve eşyaların hayatımızdaki yerini sorgulatır. 

Her birimiz düzenin içinde eşya bekçisi haline gelir, eşya bekçisi hayatlar süreriz. Eşyanın nasıl da kölesi oluruz.  

Evlerin köşelerinde tozlanmaya terk edilmiş misafir odaları, sadece özel günlerde çıkarılan ama çoğu zaman hiç kullanılmayan yemek takımları, etiketi dahi koparılmamış giysiler, ve taksitle alınan, evdeki kişi sayısından fazla tabak çanak takımları... Taksitler, ödemeler....

Bunlar, modern yaşamın sık sık karşılaştığımız ama pek de üzerinde düşünmediğimiz sahneleridir. 

O kadar çok eşyamız var ki, bir kısmını neredeyse hiç kullanmıyoruz. Peki, bu eşyalar bizim hayatımızda ne kadar yer kaplıyor? 

Sadece fiziksel olarak değil, zihinsel olarak da. Neden hiç kullanmayacağımız bu eşyaları alıp,  daha fazla daha fazla çalışmak zorunda kalıyoruz. 

Bu eşyalar, modern toplumun bir tür sembolüdür: tüketim ve mülkiyetin hayatlarımızı nasıl ele geçirdiğinin. Onları alıyoruz, saklıyoruz, koruyoruz ama aslında çoğu zaman bu eşyalar, bizi korumuyor; tam tersine, biz onlara hizmet ediyoruz. İşte bu noktada, Karl Marx’ın meta fetişizmi kavramı gündeme getirilebilir. 

Meta Fetişizmi ve Marx

Metalar, insanların emeğiyle şekillense de, bu süreçte insanlar üzerindeki etkisi unutulur ve metalar adeta bağımsız varlıklar gibi algılanır. Metalar sadece birer obje olmaktan çıkar; bir yaşam tarzının, hatta bir kimliğin taşıyıcısı haline gelirler.

Marx’ın meta fetişizmi, modern tüketim kültürünün eleştirel bir analizini sunmaktadır. Eşya bekçisi hayatlar, bu analizden yola çıkarak, bireylerin nasıl eşyaların kölesi haline geldiğini ve bu eşyaların onlara hükmettiğini ortaya koyar. 

Karl Marx, politik ekonomi teorisinde önemli bir kavram olan meta fetişizmini gündeme getirmiştir. Buna göre üretim sürecinde insan emeğinin ürünlerine bağlı olması yerine, bu ürünlerin piyasa değerlerine bağlı olduğu bir durum ortaya çıkmaktadır. Ürünlerin kullanım  değerinden ziyade piyasa değeri önemlidir. Bir limon üreticisi lezzetli limon üretmeye odaklanırken, bir limon çiftliği domateslerin karlılığını maksimize etmek için üretir ve piyasada atar. Toplumsal ilişkiler, insan emeği gizlenirken, nesneler arasında ilişki önem kazanır. 

Özel’in şiirindeki İkea metaforu, bu durumu derinlemesine yansıtarak, tüketim kültürünün bizleri nasıl etkilediğini ve kendimizle olan barışımızı nasıl zedelediğini gösterir.

İnsanlar, gereksiz yere sahip oldukları eşyaları koruma, onlara bakım yapma ve onları daha fazla tüketme yükümlülüğü altındadır. Bu durum, bireyleri maddi varlıklara bağımlı hale getirir ve onların yaşamlarını bu eşyalar etrafında şekillendirir.

Eşyalar, insanların kimliklerinin ve toplumsal statülerinin bir uzantısı haline gelirken, bu eşyaların yönetimi ve korunması, bireylerin zamanlarını ve enerjilerini tüketir. Eşya bekçisi hayatlar, bireylerin özgürlüklerini kısıtlar ve onları, tükettikleri eşyalara hizmet eden modern köleler haline getirir.

Meta Fetişizmi ve Eşya Bekçiliği Arasındaki Bağlantı

Marx’ın meta fetişizmi analizine göre, metalar insanlar üzerinde bir tür yanıltıcı otorite kurar. İnsanlar, sahip oldukları eşyaların büyüsüne kapılarak, onları sadece işlevsel varlıklar olarak değil, aynı zamanda yaşamlarının merkezi unsurları olarak görürler.

Bu süreç, bireylerin maddi varlıklara anlam yüklemeleri ve bu varlıklar üzerinden kimliklerini inşa etmeleriyle derinleşir. Eşyaların ve metaların bireylerin yaşamlarında bu kadar merkezi bir yer tutması, Marx’ın meta fetişizmi kavramını günümüz tüketim kültürü bağlamında daha da güncel kılmaktadır. 

https://tr.wikipedia.org/wiki/Meta_feti%C5%9Fizmi?form=MG0AV3

https://dergipark.org.tr/tr/pub/mjh/issue/82866/1425568?form=MG0AV3

https://dergipark.org.tr/tr/pub/igdirsosbilder/issue/65608/991847?form=MG0AV3